छत्रपती शिवाजीराजे भोसले
हिंदवी स्वराज्याची सुरुवात
हिंदवी स्वराज्याची सुरुवात शून्यातून झाली. अगदी गरीब अशा मावळी
शेतकऱ्यांच्या , गावकामगारांच्या आणि कोणतीतरी मजुरी करणाऱ्या ' बिगाऱ्यां
' च्या संघटनेतूनच महाराजांनी आणि विलक्षण संघटन कौशल्य असलेल्या
जिजाऊसाहेबांनी हा धाडसी डाव मांडला. माणसं म्हटली की , स्वभावाचे आणि
गुणदोषांचे असंख्य प्रकार आलेच. या सर्वांना एका ओळंब्यात आणून , धाडसी
आणि अति अवघड विश्वासाची कामे करवून घेणे , म्हणजे आवळ्याभोपळ्याची एकत्र
मोट बांधण्याइतकेच अवघड काम होते. त्यात पुन्हा स्वार्थी आणि गुन्हेगार
प्रकृतीची माणसे थोडीफार तरी असणारच. आंबेमोहोर तांदळात खडे निघतातच की ,
ते शिजत नाहीत. आधीच वेचून काढावे लागतात. माणसांचेही तसेच. म्हणूनच या
मायलेकरांनी या सर्व माणसांची निवडपाखड करून , जिवावरची कामंसुद्धा करवून
घेण्यासाठी केवढं कौशल्य दाखवलं असेल ? पण त्यात ही मायलेकरे यशस्वी
ठरली. ती इतकी , की स्वराज्याची सर्वात मोठी धनदौलत म्हणजे ही माणसेच
होती. ती सामान्य होती. पण त्यांनी असामान्य इतिहास घडविला. महाराजांची ही
माणसं म्हणजे स्वराज्याची हुकमी शक्ती. एकवेळ बंदुकीची गोळी उडायला उशीर
होईल , पण ही माणसं आपापल्या कामात निमिषभरही उडी घ्यायला उशीर करीत
नव्हती. सबबी सांगत नव्हती. अखेर मोठी कामे , मोठ्या संस्था , मोठ्या
राष्ट्रीय जबाबदारीच्या संघटना , गुप्त प्रयोगशाळा , गुप्त
शस्त्रास्त्रांचे संशोधन आणि निमिर्ती... राजकारणाचे सर्वात महत्त्वाचे
गुप्त खलबतखाने अशा सर्व ठिकाणी अशी हुकमी , विश्वासाची माणसेच लागतात.
महाराजांनी अनेकांना पदव्या दिलेल्या आढळून येतात. त्यातील ' विश्वासराव ' ही पदवी किती मोलाची बघा! गायकवाड घराण्यातील कृष्णराव नावाच्या एका जिवलगाला महाराजांनी विश्वासराव ही पदवी दिलेली होती. युवराज संभाजीराजांना आग्रा प्रसंगात मथुरेमध्ये ज्यांच्या घरी महाराजांनी ठेवले होते , त्या मथुरे कुटुंबालाच त्यांनी ' विश्वासराव ' ही पदवी दिली होती. अत्यंत विश्वासू आणि कर्तबगार अशा काही सरदारांना आणि मंत्र्यांना त्यांनी ' सकलराज्य कार्य धुरंधर ' आणि ' विश्वासनिधी ' या पदव्या दिल्या होत्या. अनेक कोहिनूर हिऱ्यांचा कंठा गळ्यात पडण्यापेक्षाही महाराजांच्या हातून अशा मोलाच्या पदवीची बक्षिसी भाळी मिरवताना या सगळ्या विश्वासू जिवलगांना केवढा अभिमान वाटत असेल! पदवी स्वीकारून नंतर सवडीनुसार , संधी साधून ती परत केल्याचे एकही उदाहरण नाही! महाराजांनीही पदव्यांची स्वस्ताई खैरात केली नाही.
महाराजांनी कौतुकाकरिता कर्तबगारांना मानाच्या सार्थ पदव्या दिल्या. बक्षिसे , पारितोषिके दिली नाहीत. वंशपरंपरा कोणालाही , कोणतेही पद दिले नाही. या चुका स्वराज्याला म्हणजेच राष्ट्राला किती बाधतात , याची आधीच्या इतिहासावरून महाराजांना पुरेपूर जाणीव झालेली होती. पैसे किंवा अधिकारपदे देऊन माणसांची खरेदी विक्री महाराजांनी कधीही केली नाही. ऐन अफझलखान प्रसंगी विजापूरच्या बादशाहाने अफझलखानाच्या मार्फत महाराजांचे सरदार फोडून आपल्या शाही पक्षात आणण्याचे कितीतरी प्रयत्न केले. पण फक्त एकच सरदार अफझलखानास सामील झाला. बाकी झाडून सगळे ' विश्वासराव ' ठरले. हुकमी जिवलग ठरले. त्यात कान्होजी जेधे , झुंजारराव मरळ , हैबतराव शिळमकर , दिनकरराव काकडे , विश्वासराव गायकवाड , हंबीरराव मोहिते , यशवंतराव पासलकर अशी ' पदवीधर ' बहाद्दरांची त्यांच्या पदव्यांनिशी किती नावे सांगू ? असे दाभाडे , मारणे , शितोळे , जगताप , पांगेरे , कंक , सकपाळ , महाले , प्रभूदेशपांडे अणि किती किती किती सांगू ? महाराजांचे हे सारे हुकमी विश्वासराव होते. यातील अनेक जिवलगांच्या अगदी तरुण मुलानातवंडांना अफझलखानाने अन् पुढे इतरही शाही सरदारांनी पत्रे पाठवून बक्षिसी , इनामे , जहागिऱ्या देण्याचे आमीष दाखविले. पण त्यातील एकाही बापाचा एकही पोरगा शत्रूला सामील झाला नाही. सगळ्या विश्वासरावांच्या पोटी विश्वासरावच जन्मले. वास्तविक त्या पोरांनी आपल्या बापाला म्हणायला हवं होतं की , ' बाबा , तुम्ही महाराजांच्याकडेच ऱ्हावा. म्या खानाकडं जातो. पुढं कुणाचं तरी ' गव्हन्मेर्ंट ' येईलच ना! आपलं काम झालं , म्हणजे झालं! ' असा अविश्वासू आणि बदफैली विचार कोणाही मावळी पोरानं केला नाही.
तरीही संपूर्ण शिवचरित्रात अन् नंतर छत्रपती शंभू चरित्रात आपल्याला अगदी तुरळक असे चारदोन काटेसराटे सापडतातच. पण लक्षात ठेवायचे , ते बाजी पासलकर , तानाजी , येसाजी , बहिजीर् , हिरोजी यांच्यासारख्या हिऱ्यामाणकांनाच.
आपल्या इतिहासात चंदन खूप आहे. कोळसाही आहे. यातील काय उगाळायचं ? चंदन की कोळसा ? पारखून सारंच घेऊ. अभ्यासपूर्वक. पण उगाळायचं चंदनच. कोळसा नाही. चंदनाचा कोळसा करून उगाळत बसण्याचा उद्योग तर कृतघ्नपणाचाच ठरेल. नकली दागिने जास्त चमकतात. अस्सल मंगळसूत्र पदराखाली झाकूनच असते
महाराजांनी अनेकांना पदव्या दिलेल्या आढळून येतात. त्यातील ' विश्वासराव ' ही पदवी किती मोलाची बघा! गायकवाड घराण्यातील कृष्णराव नावाच्या एका जिवलगाला महाराजांनी विश्वासराव ही पदवी दिलेली होती. युवराज संभाजीराजांना आग्रा प्रसंगात मथुरेमध्ये ज्यांच्या घरी महाराजांनी ठेवले होते , त्या मथुरे कुटुंबालाच त्यांनी ' विश्वासराव ' ही पदवी दिली होती. अत्यंत विश्वासू आणि कर्तबगार अशा काही सरदारांना आणि मंत्र्यांना त्यांनी ' सकलराज्य कार्य धुरंधर ' आणि ' विश्वासनिधी ' या पदव्या दिल्या होत्या. अनेक कोहिनूर हिऱ्यांचा कंठा गळ्यात पडण्यापेक्षाही महाराजांच्या हातून अशा मोलाच्या पदवीची बक्षिसी भाळी मिरवताना या सगळ्या विश्वासू जिवलगांना केवढा अभिमान वाटत असेल! पदवी स्वीकारून नंतर सवडीनुसार , संधी साधून ती परत केल्याचे एकही उदाहरण नाही! महाराजांनीही पदव्यांची स्वस्ताई खैरात केली नाही.
महाराजांनी कौतुकाकरिता कर्तबगारांना मानाच्या सार्थ पदव्या दिल्या. बक्षिसे , पारितोषिके दिली नाहीत. वंशपरंपरा कोणालाही , कोणतेही पद दिले नाही. या चुका स्वराज्याला म्हणजेच राष्ट्राला किती बाधतात , याची आधीच्या इतिहासावरून महाराजांना पुरेपूर जाणीव झालेली होती. पैसे किंवा अधिकारपदे देऊन माणसांची खरेदी विक्री महाराजांनी कधीही केली नाही. ऐन अफझलखान प्रसंगी विजापूरच्या बादशाहाने अफझलखानाच्या मार्फत महाराजांचे सरदार फोडून आपल्या शाही पक्षात आणण्याचे कितीतरी प्रयत्न केले. पण फक्त एकच सरदार अफझलखानास सामील झाला. बाकी झाडून सगळे ' विश्वासराव ' ठरले. हुकमी जिवलग ठरले. त्यात कान्होजी जेधे , झुंजारराव मरळ , हैबतराव शिळमकर , दिनकरराव काकडे , विश्वासराव गायकवाड , हंबीरराव मोहिते , यशवंतराव पासलकर अशी ' पदवीधर ' बहाद्दरांची त्यांच्या पदव्यांनिशी किती नावे सांगू ? असे दाभाडे , मारणे , शितोळे , जगताप , पांगेरे , कंक , सकपाळ , महाले , प्रभूदेशपांडे अणि किती किती किती सांगू ? महाराजांचे हे सारे हुकमी विश्वासराव होते. यातील अनेक जिवलगांच्या अगदी तरुण मुलानातवंडांना अफझलखानाने अन् पुढे इतरही शाही सरदारांनी पत्रे पाठवून बक्षिसी , इनामे , जहागिऱ्या देण्याचे आमीष दाखविले. पण त्यातील एकाही बापाचा एकही पोरगा शत्रूला सामील झाला नाही. सगळ्या विश्वासरावांच्या पोटी विश्वासरावच जन्मले. वास्तविक त्या पोरांनी आपल्या बापाला म्हणायला हवं होतं की , ' बाबा , तुम्ही महाराजांच्याकडेच ऱ्हावा. म्या खानाकडं जातो. पुढं कुणाचं तरी ' गव्हन्मेर्ंट ' येईलच ना! आपलं काम झालं , म्हणजे झालं! ' असा अविश्वासू आणि बदफैली विचार कोणाही मावळी पोरानं केला नाही.
तरीही संपूर्ण शिवचरित्रात अन् नंतर छत्रपती शंभू चरित्रात आपल्याला अगदी तुरळक असे चारदोन काटेसराटे सापडतातच. पण लक्षात ठेवायचे , ते बाजी पासलकर , तानाजी , येसाजी , बहिजीर् , हिरोजी यांच्यासारख्या हिऱ्यामाणकांनाच.
आपल्या इतिहासात चंदन खूप आहे. कोळसाही आहे. यातील काय उगाळायचं ? चंदन की कोळसा ? पारखून सारंच घेऊ. अभ्यासपूर्वक. पण उगाळायचं चंदनच. कोळसा नाही. चंदनाचा कोळसा करून उगाळत बसण्याचा उद्योग तर कृतघ्नपणाचाच ठरेल. नकली दागिने जास्त चमकतात. अस्सल मंगळसूत्र पदराखाली झाकूनच असते
छत्रपती शिवाजीराजे भोसले
- ओळख
- जन्म
जिजाबाई ह्या शहाजीराजांच्या प्रथम पत्नी. शिवाजीमहाराजांचा जन्म जिजाबाईंच्या पोटी इ.स. १९ फेब्रुवारी १६२७ (फाल्गुन कृष्ण तृतीया) रोजी पुण्यापासून ४० मैलांवर असलेल्या शिवनेरी किल्ल्यावर झाला.
शहाजीराजे
शहाजीराजे
शहाजीराजे भोसले हे पराक्रम, युद्धप्रसंगीची बुद्धिमत्ता, उत्तम प्रशासन,
व स्वतंत्र राज्यकारभार या मूलभूत गुण-कौशल्यांचे
बीजारोपणशिवाजीराजांमध्ये करणारे ऐतिहासिक व्यक्तिमत्त्व होते. जेव्हा
दिल्लीमध्ये दिल्लीपती शहेनशाह शहाजान आणि महंमद आदिलशहा यादोघांनी मिळून
निजामशाही संपवली, त्या वेळी निजामशहाचा वारसदार मूर्तझा यालहान मुलाला
स्वत:च्या मांडीवर बसवून शहाजीराजांनी स्वतंत्रपणेराज्यकारभार सुरू केला, व
जणू स्वत:वरच छत्र धारण केले. ही घटना अहमदनगरजिल्ह्यातील, संगमनेर
तालुक्यातील पेमगिरी किल्ल्यावर घडली. त्यांचा हास्वतंत्र राज्यकारभार
जवळजवळ ३ वर्षे टिकला होता. राजस्थानच्याचितोडगडच्या संग्रामात
अल्लाउद्दीन खिलजीशी लढताना राणा लक्ष्मणसिंहनावाचा सेनानी आपल्या सात
मुलांसह धारातीर्थी पडला. पुढे याच वंशातीलभैरोसिंह उर्फ भोसाजी महान
कार्य करून गेले. त्यांच्यामुळेच या वंशालापुढे 'भोसले' हे नाव प्राप्त
झाले. याच वंशात पुढे वेरुळस्थित बाबाजीराजेभोसले यांच्या घरात मालोजीराजे
भोसले आणि उमाबाई भोसले यांच्या पोटीशहाजीराजे यांचा जन्म झाला.
त्यांच्या जन्माच्या वेळी त्यांच्या मातोश्रीउमाबाईंनी अहमदनगरजवळील
शहाशरीफ पीराला नवस बोलल्यामुळे त्यांनी आपल्यादोन्ही मुलांची नावे शहाजी व
शरीफजी अशी ठेवली. पुढे सिंदखेडराजा येथीललखुजीराव जाधव यांच्या मुलीशी
म्हणजेच जिजाबाईंशी शहाजीराजे यांचा इ. स.१६०३ मध्ये विवाह झाला. या वेळी
लखुजीराव व मालोजीराजे हे दोघेहीनिजामशाहीत होते. पुढे लगेचच
मालोजीराजांचा दुर्दैवी मृत्यू झाला.कालांतराने जसेजसे शहाजीराजे मोठे होत
गेले, तसतशी पराक्रम, राजकारण, मुत्सद्देगिरी या बाबतीत त्यांची कीर्ती
वाढत सर्वदूर पसरत गेली. दरम्यान अहमदनगरजवळील भातवडीच्या रणांगणात
निजामशाही संपवण्यासाठीभारतवर्षातील सर्व इतर सत्ता एकत्र आल्या होत्या.
निजामशाही वाचवण्यासाठीया एकत्रित फौजांचा सामना शहाजीराजे वजीर मलिक
अंबरच्या साथीने करीत होते (इ. स. १६२४). त्यांना त्यात यश मिळाले.
शहाजीराजांचा ऐतिहासिक विजय झाला.याच लढाईत शहाजीराजांचे बंधू शरीफजी
धारातीर्थी पडले. पण पुढे मलिक अंबरचीदरबारातील राजकारणी वागणूक पाहून
शहाजीराजे आदिलशाहीत गेले. त्यानंतर इ.स. १६३९ मध्ये आदिलशहाकडून
"सरलष्कर" ही पदवी त्यांना देण्यात आली वबंगळूरची जहागिरीही त्यांना
प्राप्त झाली. आदिलशाहीत असताना शहाजीराजांनीपुणे परगणा निजामशाहीकडून
काबीज केला होता.
शहाजीराजांना बंगळूरचाप्रदेश फार आवडला. शहाजीराजे व त्यांचे थोरले चिरंजीव संभाजीराजे यांनीआपल्या मनातील स्वराज्य संकल्पनेला मूर्त स्वरूप देण्याचे या ठिकाणीठरविले. ते मुळातच उत्तम प्रशासक व पराक्रमी योद्धे होते. छत्रपती शिवाजीमहाराजांना स्वराज्य स्थापनेसाठी त्यांनी बरीच अनुकूल परिस्थिती निर्माणकरून दिली होती. छत्रपती शिवाजी महाराजांना म्हणूनच त्यांनी योग्य वेळपाहून पुण्यात आपल्या जहागिरीवर स्वतंत्र कारभार चालविण्यासाठी पाठवलेहोते. त्याचबरोबर श्यामराज रांझेकर, बाळकृष्णपंत हणमंते, रघुनाथ बल्लाळअत्रे, कान्होजी जेधे नाईक व यांच्याबरोबर इतर अनेक मातब्बरांना जय्यततयारीनिशी शिवाजी महाराजांसोबत राज्यकारभारासाठी पाठवले होते.राज्यकारभारासाठीची आवश्यक राजमुद्राही शहाजीराजांनीच शिवरायांना दिली.
दरम्यानच्या काळात आदिलशहाचा मुख्य वजीर नवाब मुस्तफाखान याने बाजीघोरपडे, मंबाजी भोसले, बाजी पवार, बाळाजी हैबतराव, फतहखान, आझमखान यांच्यासाहाय्याने शहाजीराजांना दगा देऊन कर्नाटकातील जिंजीजवळ कैद केले.साखळदंडांनी बांधून भर विजापुरातून शहाजीराजांना दरबारात हजर करण्यात आले.तो दिवस होता २५ जुलै, इ.स. १६४८ चा. हे कळताच शिवाजी महाराजांनीमुत्सद्दीपणाने राजकारण करत दिल्लीत मोगल सुलतान शहाजहानला एक पत्रपाठवले. स्वत: आपण व आपले पिता शहाजीराजे हे दिल्लीपतीची चाकरी करूइच्छितात असे त्यांनी लिहिले. या बदल्यात शहाजीराजांची विजापूरच्याकैदेतून मुक्तता करावी ही अट घातली. अशा प्रकारे शिवाजी महाराजांनीशहाजीराजांच्या सुटकेसाठी दिल्लीच्या बादशहाला मधाचे बोट लावले होते. हाप्रयत्न यशस्वी ठरला. शहाजीराजांची दि. १६ मे, इ.स. १६४९ रोजीसन्मानपूर्वक सुटका झाली.
शहाजीराजांच्या कारकीर्दीचा आढावा घेतलाअसता असे लक्षात येते की त्यांनी स्वाभिमान राखत आदिलशाही,मुघलशाही वनिजामशाही - या सर्व सत्ताधीशांकडे काम केले. त्यांच्या कारकीर्दीचेमहत्त्वाचे टप्पे पुढीलप्रमाणे,
इ. स. १६२५ ते इ. स. १६२८ - आदिलशाही
इ. स. १६२८ ते इ. स. १६२९ - निजामशाही
इ. स. १६३० ते इ. स. १६३३ - मुघलशाही
इ.स. १६३३ ते इ. स. १६३६ - निजामशाही
इ.स. १६३६ ते इ. स. १६६४ - आदिलशाही
पुढे इ. स. १६६१-इ. स. १६६२ दरम्यान शहाजीराजे महाराष्ट्रात आले होते.त्यांनी त्यानंतरचा काही काळ शिवाजीराजे व जिजाबाईंसमवेत घालवला. आपणलावलेल्या स्वराज्याच्या रोपट्याचा आज विशाल वटवृक्ष झाल्याचे पाहून तेधन्य झाले. काही काळानंतर ते पुन्हा आपल्या जहागिरीत परतले. माघ शुद्ध ५, म्हणजेच २३ जानेवारी,इ. स. १६६४ रोजी होदेगिरीच्या जंगलात शिकारीला गेलेअसताना त्यांच्या घोड्याचा एका वृक्षवेलीमध्ये पाय अडकला व ते खाली कोसळलेआणि त्यातच त्यांचा दुर्दैवी मृत्यू झाला.
शहाजीराजांना बंगळूरचाप्रदेश फार आवडला. शहाजीराजे व त्यांचे थोरले चिरंजीव संभाजीराजे यांनीआपल्या मनातील स्वराज्य संकल्पनेला मूर्त स्वरूप देण्याचे या ठिकाणीठरविले. ते मुळातच उत्तम प्रशासक व पराक्रमी योद्धे होते. छत्रपती शिवाजीमहाराजांना स्वराज्य स्थापनेसाठी त्यांनी बरीच अनुकूल परिस्थिती निर्माणकरून दिली होती. छत्रपती शिवाजी महाराजांना म्हणूनच त्यांनी योग्य वेळपाहून पुण्यात आपल्या जहागिरीवर स्वतंत्र कारभार चालविण्यासाठी पाठवलेहोते. त्याचबरोबर श्यामराज रांझेकर, बाळकृष्णपंत हणमंते, रघुनाथ बल्लाळअत्रे, कान्होजी जेधे नाईक व यांच्याबरोबर इतर अनेक मातब्बरांना जय्यततयारीनिशी शिवाजी महाराजांसोबत राज्यकारभारासाठी पाठवले होते.राज्यकारभारासाठीची आवश्यक राजमुद्राही शहाजीराजांनीच शिवरायांना दिली.
दरम्यानच्या काळात आदिलशहाचा मुख्य वजीर नवाब मुस्तफाखान याने बाजीघोरपडे, मंबाजी भोसले, बाजी पवार, बाळाजी हैबतराव, फतहखान, आझमखान यांच्यासाहाय्याने शहाजीराजांना दगा देऊन कर्नाटकातील जिंजीजवळ कैद केले.साखळदंडांनी बांधून भर विजापुरातून शहाजीराजांना दरबारात हजर करण्यात आले.तो दिवस होता २५ जुलै, इ.स. १६४८ चा. हे कळताच शिवाजी महाराजांनीमुत्सद्दीपणाने राजकारण करत दिल्लीत मोगल सुलतान शहाजहानला एक पत्रपाठवले. स्वत: आपण व आपले पिता शहाजीराजे हे दिल्लीपतीची चाकरी करूइच्छितात असे त्यांनी लिहिले. या बदल्यात शहाजीराजांची विजापूरच्याकैदेतून मुक्तता करावी ही अट घातली. अशा प्रकारे शिवाजी महाराजांनीशहाजीराजांच्या सुटकेसाठी दिल्लीच्या बादशहाला मधाचे बोट लावले होते. हाप्रयत्न यशस्वी ठरला. शहाजीराजांची दि. १६ मे, इ.स. १६४९ रोजीसन्मानपूर्वक सुटका झाली.
शहाजीराजांच्या कारकीर्दीचा आढावा घेतलाअसता असे लक्षात येते की त्यांनी स्वाभिमान राखत आदिलशाही,मुघलशाही वनिजामशाही - या सर्व सत्ताधीशांकडे काम केले. त्यांच्या कारकीर्दीचेमहत्त्वाचे टप्पे पुढीलप्रमाणे,
इ. स. १६२५ ते इ. स. १६२८ - आदिलशाही
इ. स. १६२८ ते इ. स. १६२९ - निजामशाही
इ. स. १६३० ते इ. स. १६३३ - मुघलशाही
इ.स. १६३३ ते इ. स. १६३६ - निजामशाही
इ.स. १६३६ ते इ. स. १६६४ - आदिलशाही
पुढे इ. स. १६६१-इ. स. १६६२ दरम्यान शहाजीराजे महाराष्ट्रात आले होते.त्यांनी त्यानंतरचा काही काळ शिवाजीराजे व जिजाबाईंसमवेत घालवला. आपणलावलेल्या स्वराज्याच्या रोपट्याचा आज विशाल वटवृक्ष झाल्याचे पाहून तेधन्य झाले. काही काळानंतर ते पुन्हा आपल्या जहागिरीत परतले. माघ शुद्ध ५, म्हणजेच २३ जानेवारी,इ. स. १६६४ रोजी होदेगिरीच्या जंगलात शिकारीला गेलेअसताना त्यांच्या घोड्याचा एका वृक्षवेलीमध्ये पाय अडकला व ते खाली कोसळलेआणि त्यातच त्यांचा दुर्दैवी मृत्यू झाला.
जिजाबाई
(इ.स.
१५९४- १७ जून, इ.स. १६७४) ही सिंदखेडच्या लखुजी जाधवांची कन्या. जाधव हे
देवगिरीच्या यादव घराण्याचे वंशज होते. इ.स. १६०५ मध्ये जिजाबाईंचा
शहाजीराजांशी वेरुळ येथे विवाह झाला (राजांचे संगोपन आणि कुशल कारभार)
शिवाजीराजे १४ वर्षांचे असताना शहाजी राजांनी त्यांच्या हाती पुण्याची जहागीर सुपूर्त केली. अर्थातच जहागीरीची वहिवाट लावण्याची जबाबदारी जिजाबाईंवर येऊन पडली. इतर कुशल अधिकार्यांसमवेत जिजाबाई आणि शिवाजी राजे पुण्यात येऊन दाखल झाले. निजामशाही, अदिलशाही आणि मुघलांच्या सततच्या स्वार्यांीमुळे पुण्याची अवस्था अतिशय भीषण होती. अशा प्रतिकूल परिस्थितीत त्यांनी नेटाने पुणे शहराचा पुनर्विकास केला. सोन्याचा नांगर घडवून त्यांनी शेतजमीन नांगरली, स्थानिक लोकांना अभय दिले. राजांच्या शिक्षणाची जबाबदारी पेलली. त्यांच्यावर संस्कार घडवले. जिजाऊंनी शिवरायांना गोष्टी सांगीतल्या त्या पारतंत्र्यात सुरू झालेल्या आणि स्वातंत्र्यात संपलेल्या. सीतेचे हरण करणार्या दुष्ट रावणाचा वध करणारा राम किती पराक्रमी होता, बकासुराचा वध करून दुबळ्या लोकांची सुटका करणारा भीम किती पराक्रमी होता. अशा प्रत्येक गोष्टीत त्यांनी पराक्रमी पुरुषाला भगवंताचे स्थान दिले, तर स्वातंत्र्याला ध्येयाचे स्थान दिले.
प्रत्येक पराक्रमी पुरुषाच्या जीवनाचे ध्येय एकच असते, जे पारतंत्र्यात असतात, त्यांना स्वातंत्र्य मिळवून देणे, ही त्यांनी शिवरायांना दिलेली शिकवण होती. आणि त्यासोबत आपण- समाज, तू आणि मीही - पारतंत्र्यात आहोत, ही प्रत्येक कथेनंतर दिलेली जाणीव होती. कर्तृत्व गाजविण्याचा एकमेव मार्ग म्हणजे स्वराज्य स्थापन करणे ही शिवरायांची धारणा झाली, ती जिजाऊंच्या या संस्कारांमुळेच.राजांना घडवताना त्यांनी फक्त रामायण, महाभारतातील गोष्टी नाही सांगितल्या तर शेजारी सदरेवर बसवून राजकारणाचे पहिले धडेही दिले.
शिवरायांच्या मनात कर्तृत्वाची ठिणगी टाकतानाच जिजाऊंनी त्यांना राजनीतीही शिकविली. समान न्याय देण्याची वृत्ती आणि अन्याय करणार्याला कठोरात कठोर शिक्षा देण्याचं धाडस दिलं. शस्त्रास्त्रांच्या प्रशिक्षणावर स्वत: बारकाईनं लक्ष ठेवलं. शहाजीराजांची कैद व सुटका, अफझलखानाचे संकट, आग्रा येथून सुटका अशा अनेक प्रसंगांत शिवरायांना जिजाऊंचे मार्गदर्शन लाभले. शिवराय मोठ्या मोहिमांवर असताना, खुद्द जिजाऊ राज्यकारभारावर बारीक लक्ष ठेवत असत. आपल्या जहागिरीत त्या जातीने लक्ष घालत. सदरेवर बसून स्वत: तंटे सोडवत (जीवन) शहाजी राजे बंगळूरात वास्तव्यास असतांना शिवाजीराजांच्या आई व वडिलांची चोख जबाबदारी जिजाबाईंनी मोठया कौशल्याने पेलली. सईबाईंच्या पश्चात संभाजी राजांचीही संपूर्ण जबाबदारी त्यांनी उचलली. राजांच्या प्रथम पत्नी, सईबाईंचे भाऊ बजाजी निंबाळकर यांना जुलमाने बाटवण्यात आले होते. त्यांची हिंदू धर्मात परत येण्याची इच्छा होती, राजांचाही त्याला पाठींबा होता. या धर्मराजकारणात जिजाबाई राजांच्या पाठीशी ठाम उभ्या राहिल्या. एवढच नव्हे तर राजांची कन्या सखुबाईंना, बजाजी निंबाळकरांच्या मुलाला देऊन त्यांनी राज सोयरिक साधली आणि बजाजींना पूर्णपणे धर्मात परत घेतले. या संपूर्ण प्रकरणात त्यांचा द्रष्टेपणा व सहिष्णूता दिसून येते.
राजांच्या सर्व स्वार्यां चा, लढायांचा तपशील त्या ठेवत. त्यांच्या खलबतांत, सल्ला मसलतीत भाग घेत. राजांच्या गैरहजेरीत स्वत: राज्याची धुरा वहावत. शिवाजी राजे आग्र्याच्या कैदेत असताना राज्याची पूर्णत: जबाबदारी उतारवयातही जिजाबाईंनी कौशल्याने निभावून नेली.
शिवाजी राजांचा राज्याभिषेक व हिंदवी स्वराज्याची स्थापना पाहून राज्याभिषेकानंतर बारा दिवसांनी १७ जून, इ.स. १६७४ ला त्यांनी स्वतंत्र हिंदवी स्वराज्यात शेवटचा श्वास घेतला, आपल्या वयाच्या ८० व्या वर्षी जिजाबाईंचे रायगडाच्या पायथ्याशी असलेल्या पाचाड गावी वृद्धापकाळाने निधन झाले,या गावी राजमाता जिजाबाईंची समाधी आहे.
जिजाबाई ही आपल्या मनात तयार असलेली हिंदवी स्वराज्याची संकल्पना प्रत्यक्षात साकार करण्यासाठी छत्रपती शिवरायांना ज्ञान, चारित्र्य, चातुर्य, संघटन व पराक्रम अशा राजस व सत्त्वगुणांचे बाळकडू देणार्या राजमाता होय
शिवाजीराजे १४ वर्षांचे असताना शहाजी राजांनी त्यांच्या हाती पुण्याची जहागीर सुपूर्त केली. अर्थातच जहागीरीची वहिवाट लावण्याची जबाबदारी जिजाबाईंवर येऊन पडली. इतर कुशल अधिकार्यांसमवेत जिजाबाई आणि शिवाजी राजे पुण्यात येऊन दाखल झाले. निजामशाही, अदिलशाही आणि मुघलांच्या सततच्या स्वार्यांीमुळे पुण्याची अवस्था अतिशय भीषण होती. अशा प्रतिकूल परिस्थितीत त्यांनी नेटाने पुणे शहराचा पुनर्विकास केला. सोन्याचा नांगर घडवून त्यांनी शेतजमीन नांगरली, स्थानिक लोकांना अभय दिले. राजांच्या शिक्षणाची जबाबदारी पेलली. त्यांच्यावर संस्कार घडवले. जिजाऊंनी शिवरायांना गोष्टी सांगीतल्या त्या पारतंत्र्यात सुरू झालेल्या आणि स्वातंत्र्यात संपलेल्या. सीतेचे हरण करणार्या दुष्ट रावणाचा वध करणारा राम किती पराक्रमी होता, बकासुराचा वध करून दुबळ्या लोकांची सुटका करणारा भीम किती पराक्रमी होता. अशा प्रत्येक गोष्टीत त्यांनी पराक्रमी पुरुषाला भगवंताचे स्थान दिले, तर स्वातंत्र्याला ध्येयाचे स्थान दिले.
प्रत्येक पराक्रमी पुरुषाच्या जीवनाचे ध्येय एकच असते, जे पारतंत्र्यात असतात, त्यांना स्वातंत्र्य मिळवून देणे, ही त्यांनी शिवरायांना दिलेली शिकवण होती. आणि त्यासोबत आपण- समाज, तू आणि मीही - पारतंत्र्यात आहोत, ही प्रत्येक कथेनंतर दिलेली जाणीव होती. कर्तृत्व गाजविण्याचा एकमेव मार्ग म्हणजे स्वराज्य स्थापन करणे ही शिवरायांची धारणा झाली, ती जिजाऊंच्या या संस्कारांमुळेच.राजांना घडवताना त्यांनी फक्त रामायण, महाभारतातील गोष्टी नाही सांगितल्या तर शेजारी सदरेवर बसवून राजकारणाचे पहिले धडेही दिले.
शिवरायांच्या मनात कर्तृत्वाची ठिणगी टाकतानाच जिजाऊंनी त्यांना राजनीतीही शिकविली. समान न्याय देण्याची वृत्ती आणि अन्याय करणार्याला कठोरात कठोर शिक्षा देण्याचं धाडस दिलं. शस्त्रास्त्रांच्या प्रशिक्षणावर स्वत: बारकाईनं लक्ष ठेवलं. शहाजीराजांची कैद व सुटका, अफझलखानाचे संकट, आग्रा येथून सुटका अशा अनेक प्रसंगांत शिवरायांना जिजाऊंचे मार्गदर्शन लाभले. शिवराय मोठ्या मोहिमांवर असताना, खुद्द जिजाऊ राज्यकारभारावर बारीक लक्ष ठेवत असत. आपल्या जहागिरीत त्या जातीने लक्ष घालत. सदरेवर बसून स्वत: तंटे सोडवत (जीवन) शहाजी राजे बंगळूरात वास्तव्यास असतांना शिवाजीराजांच्या आई व वडिलांची चोख जबाबदारी जिजाबाईंनी मोठया कौशल्याने पेलली. सईबाईंच्या पश्चात संभाजी राजांचीही संपूर्ण जबाबदारी त्यांनी उचलली. राजांच्या प्रथम पत्नी, सईबाईंचे भाऊ बजाजी निंबाळकर यांना जुलमाने बाटवण्यात आले होते. त्यांची हिंदू धर्मात परत येण्याची इच्छा होती, राजांचाही त्याला पाठींबा होता. या धर्मराजकारणात जिजाबाई राजांच्या पाठीशी ठाम उभ्या राहिल्या. एवढच नव्हे तर राजांची कन्या सखुबाईंना, बजाजी निंबाळकरांच्या मुलाला देऊन त्यांनी राज सोयरिक साधली आणि बजाजींना पूर्णपणे धर्मात परत घेतले. या संपूर्ण प्रकरणात त्यांचा द्रष्टेपणा व सहिष्णूता दिसून येते.
राजांच्या सर्व स्वार्यां चा, लढायांचा तपशील त्या ठेवत. त्यांच्या खलबतांत, सल्ला मसलतीत भाग घेत. राजांच्या गैरहजेरीत स्वत: राज्याची धुरा वहावत. शिवाजी राजे आग्र्याच्या कैदेत असताना राज्याची पूर्णत: जबाबदारी उतारवयातही जिजाबाईंनी कौशल्याने निभावून नेली.
शिवाजी राजांचा राज्याभिषेक व हिंदवी स्वराज्याची स्थापना पाहून राज्याभिषेकानंतर बारा दिवसांनी १७ जून, इ.स. १६७४ ला त्यांनी स्वतंत्र हिंदवी स्वराज्यात शेवटचा श्वास घेतला, आपल्या वयाच्या ८० व्या वर्षी जिजाबाईंचे रायगडाच्या पायथ्याशी असलेल्या पाचाड गावी वृद्धापकाळाने निधन झाले,या गावी राजमाता जिजाबाईंची समाधी आहे.
जिजाबाई ही आपल्या मनात तयार असलेली हिंदवी स्वराज्याची संकल्पना प्रत्यक्षात साकार करण्यासाठी छत्रपती शिवरायांना ज्ञान, चारित्र्य, चातुर्य, संघटन व पराक्रम अशा राजस व सत्त्वगुणांचे बाळकडू देणार्या राजमाता होय
शिवाजी महाराजांचे मावळामधील सवंगडी
• बाजी पासलकर
• कान्होजी जेधे
• तानाजी मालुसरे
• बाजी प्रभू देशपांडे
• मुरारबाजी
• नेताजी पालकर
• हंबीरराव मोहिते
• फिरंगोजी नरसाळा
• बहिर्जी नाईक
• सूर्यराव काकडे
• येसाजी कंक
• शिवा काशीद
• जीव महाला
• कोंडाजी फर्जंद
• रामजी पांगेरा
• बाजी जेधे
. हिरोजी इंदलकर
शिवाजी महाराजांचे सरसेनापती
• नेताजी पालकर
• प्रतापराव गुजर
• हंबीरराव मोहिते
• कान्होजी जेधे
• तानाजी मालुसरे
• बाजी प्रभू देशपांडे
• मुरारबाजी
• नेताजी पालकर
• हंबीरराव मोहिते
• फिरंगोजी नरसाळा
• बहिर्जी नाईक
• सूर्यराव काकडे
• येसाजी कंक
• शिवा काशीद
• जीव महाला
• कोंडाजी फर्जंद
• रामजी पांगेरा
• बाजी जेधे
. हिरोजी इंदलकर
शिवाजी महाराजांचे सरसेनापती
• नेताजी पालकर
• प्रतापराव गुजर
• हंबीरराव मोहिते
लढाऊ आयुष्य
पहिली स्वारी - तोरणगडावर विजय-
इ.स. १६४७ मधे सतरा वर्षांच्या शिवाजीराजांनी आदिलशहाच्या ताब्यातला तोरणगड जिंकला आणि स्वराज्याची मुहूर्तमेढ रोवली. तोरणगड हे स्वराज्याचे तोरणच ठरले. त्याच साली शिवाजीराजांनी कोंढाणा(सिंहगड), आणि पुरंदर हे किल्ले आदिलशहाकडून जिंकून पुणे प्रांतावर पूर्ण नियंत्रण मिळवले.या शिवाय तोरणगडासमोरील मुरुंबदेवाचा डोंगर जिंकून त्याची डागडुजी केली व त्याचे नाव त्यांनी राजगड असे ठेवले.
शहाजीराजांना अटक
शिवाजीराजांच्या यशस्वी स्वार्यांनी बिथरून शिवाजीराजांना आळा घालण्याची एक युक्ती म्हणून आदिलशहाने शहाजीराजांना अटक केली. शिवाय सुमारे ५००० फौज घेऊन फत्तेखान नावाच्या सरदाराला शिवाजीराजांवर हल्ला करण्यास पाठवले. शिवाजीराजांनी पुरंदरावर फत्तेखानाचा पराभव केला. बाजी पासलकर सैन्यासकट पळत्या फत्तेखानाच्या पाठलागावर सासवडपर्य़ंत गेले. सासवडजवळ झालेल्या लढाईत बाजी पासलकरांचा मॄत्यू झाला. शिवाजीराजांनी मुघल बादशाह शाहजहान यास त्याच्या दख्खनच्या सुभेदाराकरवी (शहजादा मुरादबक्ष) पत्र पाठवून शहाजीराजांसकट त्याच्या चाकरीत जायची इच्छा प्रकट केली. त्याचा परिणाम म्हणून शाहजहानाने आदिलशहावर दबाव आणला आणि परिणामी शहाजीराजांची सुटका झाली. परंतु त्यासाठी शिवाजीराजांना कोंढाणा किल्ला, आणि शहाजीराजांना बंगळूर शहर आणि कंदर्पीचा किल्ला आदिलशहाला द्यावा लागला.
इ.स. १६४७ मधे सतरा वर्षांच्या शिवाजीराजांनी आदिलशहाच्या ताब्यातला तोरणगड जिंकला आणि स्वराज्याची मुहूर्तमेढ रोवली. तोरणगड हे स्वराज्याचे तोरणच ठरले. त्याच साली शिवाजीराजांनी कोंढाणा(सिंहगड), आणि पुरंदर हे किल्ले आदिलशहाकडून जिंकून पुणे प्रांतावर पूर्ण नियंत्रण मिळवले.या शिवाय तोरणगडासमोरील मुरुंबदेवाचा डोंगर जिंकून त्याची डागडुजी केली व त्याचे नाव त्यांनी राजगड असे ठेवले.
शहाजीराजांना अटक
शिवाजीराजांच्या यशस्वी स्वार्यांनी बिथरून शिवाजीराजांना आळा घालण्याची एक युक्ती म्हणून आदिलशहाने शहाजीराजांना अटक केली. शिवाय सुमारे ५००० फौज घेऊन फत्तेखान नावाच्या सरदाराला शिवाजीराजांवर हल्ला करण्यास पाठवले. शिवाजीराजांनी पुरंदरावर फत्तेखानाचा पराभव केला. बाजी पासलकर सैन्यासकट पळत्या फत्तेखानाच्या पाठलागावर सासवडपर्य़ंत गेले. सासवडजवळ झालेल्या लढाईत बाजी पासलकरांचा मॄत्यू झाला. शिवाजीराजांनी मुघल बादशाह शाहजहान यास त्याच्या दख्खनच्या सुभेदाराकरवी (शहजादा मुरादबक्ष) पत्र पाठवून शहाजीराजांसकट त्याच्या चाकरीत जायची इच्छा प्रकट केली. त्याचा परिणाम म्हणून शाहजहानाने आदिलशहावर दबाव आणला आणि परिणामी शहाजीराजांची सुटका झाली. परंतु त्यासाठी शिवाजीराजांना कोंढाणा किल्ला, आणि शहाजीराजांना बंगळूर शहर आणि कंदर्पीचा किल्ला आदिलशहाला द्यावा लागला.
आदिलशाहीशी संघर्ष
जावळी प्रकरण
आदिलशहाशी इमान राखणारा जावळीचा सरदार चंद्रराव मोरे शहाजीराजे आणि शिवाजीराजे यांच्याविरूद्ध आदिलशहाकडे कुरापती काढत असे. त्याला धडा शिकविण्यासाठी इ.स. १६५६ साली शिवाजीने रायरीचा किल्ला सर केला. त्यामुळे कोकण भागात स्वराज्याचा विस्तार झाला.
इ.स. १६५९ पर्यंत शिवाजीराजांनी जवळपासच्या पश्चिम घाटातील आणि कोकणातील चाळीस किल्ल्यांवर विजय मिळविला होता.
अफझलखान प्रकरण
आदिलशहाच्या ताब्यात असणारे किल्ले जिंकत राहिल्यामुळे इ.स. १६५९ साली आदिलशहाने दरबारात शिवाजी महाराजांना संपविण्याचा विडा ठेवला. हा विडा दरबारी असलेल्या अफझलखान नावाच्या सरदाराने उचलला. मोठ्या सैन्यासह आणि लवाजम्यासह अफझलखान मोहिमेवर निघाला. अफझलखान वाईजवळ आला तेव्हा शिवाजीराजांनी सध्याच्या महाबळेश्वर जवळ असलेल्याप्रतापगडावरून त्यास तोंड देण्याचे ठरवले. तहाची बोलणी सुरू झाली आणि अंतिम बोलणीसाठी शिवाजी महाराजांनी स्वतः यावे असा अफझलखानचा आग्रह होता. पण शिवाजीराजांच्या वकिलांनी (पंताजी गोपीनाथ बोकील) अफझलखानाला गळ घालून प्रतापगडावरच भेट घेण्यास बोलावले. भेटीच्या नियमांनुसार दोन्ही पक्षांकडील मोजकीच माणसे भेटीसाठी येतील आणि दरम्यान सर्वांनी निशस्त्र राहण्याचे ठरले.
शिवाजीराजांना अफझलखानच्या दगाबाजपणाची कल्पना असल्यामुळे त्यांनी सावधानी म्हणून चिलखत चढविले आणि सोबत बिचवा तसेच वाघनखे ठेवली. बिचवा चिलखतामध्ये दडविला होता तर वाघनखे हाताच्या पंजाच्या आतमध्ये वळविलेली असल्यामुळे दिसणारी नव्हती. शिवाजी महाराजांसोबत जिवा महाला हा विश्वासू सरदार होता तर अफझलखानसोबत सय्यद बंडा हा तत्कालीन प्रख्यात असा दांडपट्टेबाज होता. प्रतापगडावरील एका छावणीमध्ये भेट ठरली. भेटीच्या वेळी उंचपुर्या, बलदंड अफझलाखानने शिवाजी महाराजांना मिठी मारली आणि शिवाजीराजांचे प्राण कंठाशी आले. त्याच वेळी अफझलखानने कट्यारीचा वार शिवाजी महाराजांवर केला परंतु चिलखतामुळे शिवाजीराजे बचावले. अफझलखानाचा दगा पाहून शिवाजीराजांनी वाघनखे खानाच्या पोटात घुसवली. त्याचबरोबर अफझलखानाची प्राणांतिक आरोळी चहूकडे पसरली. सय्यद बंडाने तत्क्षणी शिवाजीवर दांडपट्ट्याचा जोरदार वार केला जो तत्पर जिवा महालाने स्वतःवर झेलला आणि शिवाजीराजांचे प्राण वाचले. यामुळेच "होता जिवा म्हणून वाचला शिवा" ही म्हण प्रचलित झाली.
आधीच ठरलेल्या इशार्याप्रमाणे भेटीच्या वेळी तीन तोफांचे बार प्रतापगडावरून काढण्यात आले, आणि खानाच्या छावणीच्या जवळपासच्या झाडाझुडुपांमध्ये दडून बसलेल्या मावळ्यांनी हल्ला करून खानाच्या सैन्याची दाणादाण उडविली. खानाचा मुलगा फाजलखान आणि इतर काही सरदार लपूनछपून वाईच्या मुख्य छावणीपर्यंत आले. इथे खानाचा जनाना होता. ते पाठलागावर असलेल्या नेताजीच्या सैन्यापासून वाचण्यासाठी खजिना, हत्ती व इतर जड सामान टाकून विजापूरला जनान्यासकट पळाले.
शिवाजीराजांना जनतेत मिळालेला आदर आणि प्रेम अनेक शतकांनंतरही टिकून आहे त्यामागचे त्यांची सहिष्णू वृत्ती हे फार महत्त्वाचे कारण आहे. अफझलखानाच्या मृत्यूनंतर त्यांनी त्याच्या शवाचे अंत्यसंस्कार इस्लामी पद्धतीने करुन त्याची एक कबर प्रतापगडावर बांधली आणि त्या कबरीच्या कायम देखभालीची व्यवस्था केली.
अफझलखानच्या मृत्यूनंतर शिवाजीराजांनी दोरोजी नावाच्या सरदाराला कोकणपट्ट्यातील आणखी किल्ले आणि प्रदेश जिंकण्यास पाठवले. स्वतः राजे सातारा प्रांतात घुसून कोल्हापूरापर्यंत गेले व त्यांनी पन्हाळा जिंकून घेतला. नेताजीने त्याच्या सैन्यासह जवळपास विजापुरापर्यंत धडक मारली.
आदिलशहाशी इमान राखणारा जावळीचा सरदार चंद्रराव मोरे शहाजीराजे आणि शिवाजीराजे यांच्याविरूद्ध आदिलशहाकडे कुरापती काढत असे. त्याला धडा शिकविण्यासाठी इ.स. १६५६ साली शिवाजीने रायरीचा किल्ला सर केला. त्यामुळे कोकण भागात स्वराज्याचा विस्तार झाला.
इ.स. १६५९ पर्यंत शिवाजीराजांनी जवळपासच्या पश्चिम घाटातील आणि कोकणातील चाळीस किल्ल्यांवर विजय मिळविला होता.
अफझलखान प्रकरण
आदिलशहाच्या ताब्यात असणारे किल्ले जिंकत राहिल्यामुळे इ.स. १६५९ साली आदिलशहाने दरबारात शिवाजी महाराजांना संपविण्याचा विडा ठेवला. हा विडा दरबारी असलेल्या अफझलखान नावाच्या सरदाराने उचलला. मोठ्या सैन्यासह आणि लवाजम्यासह अफझलखान मोहिमेवर निघाला. अफझलखान वाईजवळ आला तेव्हा शिवाजीराजांनी सध्याच्या महाबळेश्वर जवळ असलेल्याप्रतापगडावरून त्यास तोंड देण्याचे ठरवले. तहाची बोलणी सुरू झाली आणि अंतिम बोलणीसाठी शिवाजी महाराजांनी स्वतः यावे असा अफझलखानचा आग्रह होता. पण शिवाजीराजांच्या वकिलांनी (पंताजी गोपीनाथ बोकील) अफझलखानाला गळ घालून प्रतापगडावरच भेट घेण्यास बोलावले. भेटीच्या नियमांनुसार दोन्ही पक्षांकडील मोजकीच माणसे भेटीसाठी येतील आणि दरम्यान सर्वांनी निशस्त्र राहण्याचे ठरले.
शिवाजीराजांना अफझलखानच्या दगाबाजपणाची कल्पना असल्यामुळे त्यांनी सावधानी म्हणून चिलखत चढविले आणि सोबत बिचवा तसेच वाघनखे ठेवली. बिचवा चिलखतामध्ये दडविला होता तर वाघनखे हाताच्या पंजाच्या आतमध्ये वळविलेली असल्यामुळे दिसणारी नव्हती. शिवाजी महाराजांसोबत जिवा महाला हा विश्वासू सरदार होता तर अफझलखानसोबत सय्यद बंडा हा तत्कालीन प्रख्यात असा दांडपट्टेबाज होता. प्रतापगडावरील एका छावणीमध्ये भेट ठरली. भेटीच्या वेळी उंचपुर्या, बलदंड अफझलाखानने शिवाजी महाराजांना मिठी मारली आणि शिवाजीराजांचे प्राण कंठाशी आले. त्याच वेळी अफझलखानने कट्यारीचा वार शिवाजी महाराजांवर केला परंतु चिलखतामुळे शिवाजीराजे बचावले. अफझलखानाचा दगा पाहून शिवाजीराजांनी वाघनखे खानाच्या पोटात घुसवली. त्याचबरोबर अफझलखानाची प्राणांतिक आरोळी चहूकडे पसरली. सय्यद बंडाने तत्क्षणी शिवाजीवर दांडपट्ट्याचा जोरदार वार केला जो तत्पर जिवा महालाने स्वतःवर झेलला आणि शिवाजीराजांचे प्राण वाचले. यामुळेच "होता जिवा म्हणून वाचला शिवा" ही म्हण प्रचलित झाली.
आधीच ठरलेल्या इशार्याप्रमाणे भेटीच्या वेळी तीन तोफांचे बार प्रतापगडावरून काढण्यात आले, आणि खानाच्या छावणीच्या जवळपासच्या झाडाझुडुपांमध्ये दडून बसलेल्या मावळ्यांनी हल्ला करून खानाच्या सैन्याची दाणादाण उडविली. खानाचा मुलगा फाजलखान आणि इतर काही सरदार लपूनछपून वाईच्या मुख्य छावणीपर्यंत आले. इथे खानाचा जनाना होता. ते पाठलागावर असलेल्या नेताजीच्या सैन्यापासून वाचण्यासाठी खजिना, हत्ती व इतर जड सामान टाकून विजापूरला जनान्यासकट पळाले.
शिवाजीराजांना जनतेत मिळालेला आदर आणि प्रेम अनेक शतकांनंतरही टिकून आहे त्यामागचे त्यांची सहिष्णू वृत्ती हे फार महत्त्वाचे कारण आहे. अफझलखानाच्या मृत्यूनंतर त्यांनी त्याच्या शवाचे अंत्यसंस्कार इस्लामी पद्धतीने करुन त्याची एक कबर प्रतापगडावर बांधली आणि त्या कबरीच्या कायम देखभालीची व्यवस्था केली.
अफझलखानच्या मृत्यूनंतर शिवाजीराजांनी दोरोजी नावाच्या सरदाराला कोकणपट्ट्यातील आणखी किल्ले आणि प्रदेश जिंकण्यास पाठवले. स्वतः राजे सातारा प्रांतात घुसून कोल्हापूरापर्यंत गेले व त्यांनी पन्हाळा जिंकून घेतला. नेताजीने त्याच्या सैन्यासह जवळपास विजापुरापर्यंत धडक मारली.
सिद्दी जौहरचे आक्रमण
अफझलखानच्या मृत्यूमुळे चिडलेल्या आदिलशहाने त्याचा सेनापती सिद्दी जौहर
यास सर्व शक्तीनिशी हल्ला करण्याचा आदेश दिला. इ.स. १६६० साली झालेले हे
आक्रमण स्वराज्यावरील अनेक मोठ्या संकटांपैकी एक समजले जाते. त्यासुमारास
शिवाजीराजे मिरजेच्या किल्ल्याला वेढा घालून होते. सिद्दीच्या आक्रमणाची
बातमी येताच राजे पन्हाळगडावर गेले आणि सिद्दी जौहरला त्याचा सुगावा लागताच
त्याने गडालाच वेढा घातला आणि गडाची रसद तोडली. काही दिवस गडावरील
सर्वांनी तग धरली पण सिद्दीचा वेढा उठण्याचे काही लक्षण दिसेना तेव्हा
सर्वांशी खलबत करून शिवाजीराजांनी जवळच्या विशालगडावर पोहोचावे असा निर्णय
घेतला. पन्हाळगडावरून एके रात्री शिवाजीराजे आणि काही मंडळी गुप्त
रस्त्याने शिताफीने निसटले. ह्याचा पत्ता लागताच सिद्दी जौहरने सिद्दी
मसऊदच्या बरोबर काही सैन्य पाठलागावर रवाना केले.
घोडखिंडीतली लढाई
पन्हाळगडापासून काही अंतरावर वाटेत सिद्दीच्या सैन्याने त्यांना घोडखिंडीत गाठले आणि हातघाईची लढाई सुरू झाली. तेव्हा शिवाजीराजांचे विश्वासू पराक्रमी सरदार बाजी प्रभू देशपांडे यांनी शिवाजीराजांना विनंती केली की त्यांनी विशालगडासाठी पुढे कूच करावी आणि खिंडीतील लढाई स्वत: लढतील. विशालगडावर पोहोचताच तोफांच्या तीन डागण्या ऐकू आल्या म्हणजे शिवाजीराजे सुखरूप गडावर पोहचले असा संदेश मिळेल. बाजी प्रभू देशपांड्यांनी वचन दिले की जो पर्यंत तोफांचे तीन आवाज ऐकू येणार नाहीत तो पर्यंत सिद्दी जौहरला खिंडीमद्ध्येच झुंजवत ठेवतील. शिवाजीराजांना ते पटेना पण 'बाजी'च्या विनंतीवजा हट्टापुढे त्यांनी यास मान्यता दिली आणि विशालगडासाठी कूच केले. बाजींनी सिद्दीच्या सैन्याला रोखून धरण्यासाठी प्रयत्नांची शर्थ केली, पण संख्येने कितीतरी पटीने अधिक सैन्यापुढे बाजीप्रभूंनी प्राणांची बाजी लावली. ते स्वतः प्राणांतिक रीतीने घायाळ झाले होते. शेवटी सैनिकांनी मृत्युपथावर असलेल्या घायाळ बाजींना एके ठिकाणी आणून बसविले, पण बाजींचे प्राण कानाशी साठले होते. थोड्या वेळाने तोफांचे तीन आवाज ऐकू आले आणि शिवाजीराजे गडावर पोहोचल्याचा तो संदेश समजल्यावरच बाजी प्रभू देशपांडे यांनी प्राण सोडले. शिवाजीराजांना ही बातमी फार चटका लावून गेली. बाजीप्रभू हे ज्या घोडखिंडीत लढले आणि स्वतःच्या प्राणांचे बलिदान दिले त्या घोडखिंडीचे नाव शिवरायांनी पावनखिंड असे बदलले. बाजीप्रभूच्या बलिदानाने पावन झालेली ती पावनखिंड.
घोडखिंडीतली लढाई
पन्हाळगडापासून काही अंतरावर वाटेत सिद्दीच्या सैन्याने त्यांना घोडखिंडीत गाठले आणि हातघाईची लढाई सुरू झाली. तेव्हा शिवाजीराजांचे विश्वासू पराक्रमी सरदार बाजी प्रभू देशपांडे यांनी शिवाजीराजांना विनंती केली की त्यांनी विशालगडासाठी पुढे कूच करावी आणि खिंडीतील लढाई स्वत: लढतील. विशालगडावर पोहोचताच तोफांच्या तीन डागण्या ऐकू आल्या म्हणजे शिवाजीराजे सुखरूप गडावर पोहचले असा संदेश मिळेल. बाजी प्रभू देशपांड्यांनी वचन दिले की जो पर्यंत तोफांचे तीन आवाज ऐकू येणार नाहीत तो पर्यंत सिद्दी जौहरला खिंडीमद्ध्येच झुंजवत ठेवतील. शिवाजीराजांना ते पटेना पण 'बाजी'च्या विनंतीवजा हट्टापुढे त्यांनी यास मान्यता दिली आणि विशालगडासाठी कूच केले. बाजींनी सिद्दीच्या सैन्याला रोखून धरण्यासाठी प्रयत्नांची शर्थ केली, पण संख्येने कितीतरी पटीने अधिक सैन्यापुढे बाजीप्रभूंनी प्राणांची बाजी लावली. ते स्वतः प्राणांतिक रीतीने घायाळ झाले होते. शेवटी सैनिकांनी मृत्युपथावर असलेल्या घायाळ बाजींना एके ठिकाणी आणून बसविले, पण बाजींचे प्राण कानाशी साठले होते. थोड्या वेळाने तोफांचे तीन आवाज ऐकू आले आणि शिवाजीराजे गडावर पोहोचल्याचा तो संदेश समजल्यावरच बाजी प्रभू देशपांडे यांनी प्राण सोडले. शिवाजीराजांना ही बातमी फार चटका लावून गेली. बाजीप्रभू हे ज्या घोडखिंडीत लढले आणि स्वतःच्या प्राणांचे बलिदान दिले त्या घोडखिंडीचे नाव शिवरायांनी पावनखिंड असे बदलले. बाजीप्रभूच्या बलिदानाने पावन झालेली ती पावनखिंड.
मुघल साम्राज्याशी संघर्ष
मुघल सत्तेशी संघर्ष हा शिवचरित्राचा व्यापक आणि अविभाज्य भाग आहे.
तत्कालीन मुघल साम्राज्य हे भारतातील सर्वात बलाढ्य होते आणि औरंगझेब हा
अतिशय कठोर आणि कडवा मुघल बादशहा दिल्ली येथे शासन करीत होता.
शाहिस्तेखान प्रकरण
मुघल साम्राज्याचा नर्मदा नदी पलीकडे विस्तार तसेच शिवाजी महाराजांच्या राज्यविस्ताराला वेसण घालणे या दोन हेतूंसाठी औरंगझेबाने त्याचा मामा शाहिस्तेखान याला दख्खनच्या मोहिमेवर पाठविले. प्रचंड मोठा लवाजमा, सैन्य आणि फौजफाटा सोबत घेऊन शाहिस्तेखान निघाला आणि वाटेत असणार्या प्रत्येक राज्यात, गावात त्याने दहशत पसरवीत जमेल तेवढा जमेल तेथे विध्वंस केला. शेवटी पुण्याजवळील चाकणचा किल्ला जिंकून पुण्यातील शिवाजीराजांच्या लाल महालातच तळ ठोकला. शिवाजीराजांनी खानाचा बंदोबस्त करण्यासाठी एक धाडसी निर्णय घेतला तो म्हणजे लाल महालात शिरून खानाला संपविण्याचा. लाल महालात आणि अवतीभोवती खडा पहारा असे आणि महालात शिरणे अतिशय जोखमीचे काम होते. एके रात्री लाल महालाजवळून जाणार्या एका लग्नाच्या मिरवणुकीचा आधार घेऊन काही मोजक्या माणसांसह स्वतः शिवाजी महाराज लाल महालात शिरले. महालाचा कानाकोपरा माहीत असल्यामुळे लवकरच प्रत्यक्ष शाहिस्तेखानच्या खोलीत शिवाजी महाराजांनी प्रवेश केला. तोपर्यंत महालात कोठेतरी झटापट सुरू झाल्यामुळे शाहिस्तेखानला जाग आली आणि तेवढ्यातच शिवाजीराजांना समोर पाहून खानाने जीव वाचविण्यासाठी सरळ खिडकीतून खाली उडी घेतली. शिवाजी महाराजांनी चपळाईने केलेला वार हुकल्यामुळे खानाच्या प्राणावर बेतण्याऐवजी त्याची तीन बोटे कापली गेली. या प्रकरणामुळे मुघल साम्राज्याची जी नाचक्की झाली ती स्वराज्यासाठी अधिकच फायद्याची ठरली. जे राजे मुघल आश्रयामुळे शिवाजी महाराजांना जुमानत नसत ते आता शिवाजीराजांच्या पराक्रमामुळे त्यांच्या बाजूने झुकले. आणखी एक वेगळा परिणाम या प्रकरणामुळे झाला तो म्हणजे शिवाजीराजांना मिळालेला मानवी क्षमतेपेक्षा मोठा दर्जा आणि त्यामुळे जोडलेल्या दंतकथा. अनेकदा या गोष्टीचा अप्रत्यक्ष फायदा शिवाजी महाराज किंवा त्यांच्या सैन्याला मिळाला. शत्रुसैन्यामध्ये शिवाजी महाराज घुसल्याच्या केवळ अफवा पसरवून संख्येने किरकोळ असलेल्या मावळ्यांनी संख्येने अनेक पटींनी मोठ्या सैन्याची उडविलेली दाणादाण ही याच गोष्टीची साक्ष देऊ शकते. इ.स. १६६३ सालचे शाहिस्तेखान प्रकरण शिवाजीराजांच्या जीवनात आणखी एका नाट्यमय प्रसंगाची भर घालून गेले.
शाहिस्तेखान प्रकरण
मुघल साम्राज्याचा नर्मदा नदी पलीकडे विस्तार तसेच शिवाजी महाराजांच्या राज्यविस्ताराला वेसण घालणे या दोन हेतूंसाठी औरंगझेबाने त्याचा मामा शाहिस्तेखान याला दख्खनच्या मोहिमेवर पाठविले. प्रचंड मोठा लवाजमा, सैन्य आणि फौजफाटा सोबत घेऊन शाहिस्तेखान निघाला आणि वाटेत असणार्या प्रत्येक राज्यात, गावात त्याने दहशत पसरवीत जमेल तेवढा जमेल तेथे विध्वंस केला. शेवटी पुण्याजवळील चाकणचा किल्ला जिंकून पुण्यातील शिवाजीराजांच्या लाल महालातच तळ ठोकला. शिवाजीराजांनी खानाचा बंदोबस्त करण्यासाठी एक धाडसी निर्णय घेतला तो म्हणजे लाल महालात शिरून खानाला संपविण्याचा. लाल महालात आणि अवतीभोवती खडा पहारा असे आणि महालात शिरणे अतिशय जोखमीचे काम होते. एके रात्री लाल महालाजवळून जाणार्या एका लग्नाच्या मिरवणुकीचा आधार घेऊन काही मोजक्या माणसांसह स्वतः शिवाजी महाराज लाल महालात शिरले. महालाचा कानाकोपरा माहीत असल्यामुळे लवकरच प्रत्यक्ष शाहिस्तेखानच्या खोलीत शिवाजी महाराजांनी प्रवेश केला. तोपर्यंत महालात कोठेतरी झटापट सुरू झाल्यामुळे शाहिस्तेखानला जाग आली आणि तेवढ्यातच शिवाजीराजांना समोर पाहून खानाने जीव वाचविण्यासाठी सरळ खिडकीतून खाली उडी घेतली. शिवाजी महाराजांनी चपळाईने केलेला वार हुकल्यामुळे खानाच्या प्राणावर बेतण्याऐवजी त्याची तीन बोटे कापली गेली. या प्रकरणामुळे मुघल साम्राज्याची जी नाचक्की झाली ती स्वराज्यासाठी अधिकच फायद्याची ठरली. जे राजे मुघल आश्रयामुळे शिवाजी महाराजांना जुमानत नसत ते आता शिवाजीराजांच्या पराक्रमामुळे त्यांच्या बाजूने झुकले. आणखी एक वेगळा परिणाम या प्रकरणामुळे झाला तो म्हणजे शिवाजीराजांना मिळालेला मानवी क्षमतेपेक्षा मोठा दर्जा आणि त्यामुळे जोडलेल्या दंतकथा. अनेकदा या गोष्टीचा अप्रत्यक्ष फायदा शिवाजी महाराज किंवा त्यांच्या सैन्याला मिळाला. शत्रुसैन्यामध्ये शिवाजी महाराज घुसल्याच्या केवळ अफवा पसरवून संख्येने किरकोळ असलेल्या मावळ्यांनी संख्येने अनेक पटींनी मोठ्या सैन्याची उडविलेली दाणादाण ही याच गोष्टीची साक्ष देऊ शकते. इ.स. १६६३ सालचे शाहिस्तेखान प्रकरण शिवाजीराजांच्या जीवनात आणखी एका नाट्यमय प्रसंगाची भर घालून गेले.
सुरतेची पहिली लूट
इ.स. १६६४. सततची युद्धे आणि त्यामुळे रिता होत असलेला खजिना यामुळे
शिवाजीराजे चिंतित होते. मुघलांना किंवा इतर सुलतानांना ही चिंता फार
सतावीत नसे. अन्याय्य कर लादून किंवा बळजबरीने खंडणी जनतेकडून वसूल
करण्यात बादशाही कारभारास कमीपणा वाटत नव्हता. अनेक दिवसांच्या खलबतांनंतर
शिवाजीराजांनी शेवटी एक उपाय शोधून काढला तो म्हणजे इतिहासाला माहीत
असलेली सुरतेची पहिली लूट. आजच्या गुजरात राज्यातील सुरत शहर हे तत्कालीन
मुघल राज्यात होते आणि व्यापारामुळे अतिशय श्रीमंत शहरांमध्ये गणले जात
होते. सुरत शहराच्या लुटीमुळे दोन गोष्टी साध्य करता आल्या, एक म्हणजे
मुघल सत्तेला आव्हान आणि राज्याच्या खजिन्यात भर. लुटीचा इतिहास
भारतामध्ये अतिशय रक्तरंजित आणि विनाशक आहे. त्या पार्श्वभूमीवर सुरतेची
लूट ही पूर्णपणे वेगळी जाणवते. शिवाजीराजांच्या आज्ञेनुसार स्त्रिया, मुले
आणि वृद्ध यांच्या केसालाही धक्का न लावता ही लूट केली गेली. मशिदी, चर्च
यासारख्या देवस्थानांनाही लुटीतून संरक्षण दिले गेले.
मिर्झाराजे जयसिंह प्रकरण
इ.स. १६६५. औरंगझेबाने त्यांचे पराक्रमी सेनापती मिर्झाराजे जयसिंह याला प्रचंड सैन्यासह पाठविले. शिवाजीराजांचा प्रतिकार थिटा पडला आणि निर्णायक लढाईनंतर पुरंदरचा तह झाला आणि शिवाजीराजांना तहाच्या अटींनुसार २३ किल्ले द्यावे लागले. त्याबरोबरच स्वत: आग्रा (तत्कालीन मुघल राजधानी) येथे पुत्र संभाजी यासह औरंगझेबासमोर हजर होण्याचे कबूल करावे लागले.
आग्र्याहून सुटका
इ.स. १६६६ साली औरंगझेबाने शिवाजीराजांना दिल्ली येथे भेटीसाठी आणि विजापूरवर त्यांनी केलेल्या आक्रमणावर चर्चा करण्यास बोलाविले. त्यानुसार शिवाजीराजे दिल्लीला पोहोचले. त्यांच्यासोबत सहा वर्षांचा संभाजी देखील होता. परंतु दरबारात त्यांना कनिष्ठ सरदारांच्या समवेत उभे करून शिवाजीसारख्या राजांचा उपमर्द केला. या अपमानामुळे अतिशय नाराज होऊन शिवाजीराजे तडक दरबाराबाहेर पडले असता त्यांना तत्क्षणी अटक करून नजरकैदेत ठेवण्यात आले. लवकरच त्यांची रवानगी जयसिंहाचे पुत्र मिर्झाराजे रामसिंग यांच्याकडे आग्रा येथे करण्यात आली. शिवाजीबद्दल आधीपासूनच धास्ती असल्यामुळे त्यांच्यावर कडक पहारा ठेवला होता. काही दिवस निघून गेले. सुटकेसाठी प्रयत्न फोल ठरले होते. शेवटी शिवाजीराजांनी एक योजना आखली. त्या योजनेनुसार त्यांनी आजारी पडल्याचे निमित्त केले आणि त्यांच्या प्रकृतीस्वास्थ्यासाठी विविध मंदिरांना मिठाईचे पेटारे पाठविण्यात येऊ लागले. सुरूवातीला पहारेकरी प्रत्येक पेटारा बारकाईने तपासून पहात पण काही दिवसांनी यात ढिलाई होऊ लागली. नंतर त्यांनी तपासण्याचेदेखील सोडले. या गोष्टीचा फायदा घेऊन एक दिवस शिवाजीराजे आणि संभाजी एकेका पेटार्यामध्ये बसून निसटण्यात यशस्वी झाले. कोणास संशय येऊ नये यास्तव शिवाजीराजांचा विश्वासू हिरोजी फर्जंद हा शिवरायांचे कपडे चढवून आणि त्यांची अंगठी दिसेल अशा पद्धतीने हात बाहेर काढून झोपल्याचे नाटक करीत होता. शिवराय दूरवर पोहोचल्याची खात्री आल्यावर तो देखील पहारेकर्यांना बगल देऊन निसटला. बराच वेळ आतमध्ये काही हालचाल नाही हे वाटून पहारेकरी आत गेले असता त्यांना तेथे कोणीही आढळले नाही तेव्हा त्यांना सत्य परिस्थिती समजली.
आग्रा येथून शिवाजीराजांनी वेषांतर केले आणि एका संन्याशाच्या वेषात महाराष्ट्रात प्रवेश केला. त्यातदेखील त्यांना अनेक खबरदार्या घ्याव्या लागल्या. संभाजीला त्यांनी वेगळ्या मार्गाने काही दुसर्या विश्वासू माणसांबरोबर पाठविले होते. ते स्वतः अतिशय लांबच्या आणि तिरकस, वाकड्या मार्गाने मजल-दरमजल करीत आले. उद्देश हाच होता की काही झाले तरी पुन्हा औरंगझेबाच्या हातात पडायचे नाही.यात आणखी एक गोष्ट उल्लेखनीय आहे. दिल्लीभेटीपूर्वी त्यांनी राज्यकारभारासाठी जे अष्टप्रधानमंडळ स्थापले होते, त्या मंडळाने राजांच्या अनुपस्थितीमध्ये देखील राज्याचा कारभार चोख चालविला होता. हे शिवाजीराजांचे आणि अष्टप्रधानमंडळाचे फार मोठे यश आहे.
मिर्झाराजे जयसिंह प्रकरण
इ.स. १६६५. औरंगझेबाने त्यांचे पराक्रमी सेनापती मिर्झाराजे जयसिंह याला प्रचंड सैन्यासह पाठविले. शिवाजीराजांचा प्रतिकार थिटा पडला आणि निर्णायक लढाईनंतर पुरंदरचा तह झाला आणि शिवाजीराजांना तहाच्या अटींनुसार २३ किल्ले द्यावे लागले. त्याबरोबरच स्वत: आग्रा (तत्कालीन मुघल राजधानी) येथे पुत्र संभाजी यासह औरंगझेबासमोर हजर होण्याचे कबूल करावे लागले.
आग्र्याहून सुटका
इ.स. १६६६ साली औरंगझेबाने शिवाजीराजांना दिल्ली येथे भेटीसाठी आणि विजापूरवर त्यांनी केलेल्या आक्रमणावर चर्चा करण्यास बोलाविले. त्यानुसार शिवाजीराजे दिल्लीला पोहोचले. त्यांच्यासोबत सहा वर्षांचा संभाजी देखील होता. परंतु दरबारात त्यांना कनिष्ठ सरदारांच्या समवेत उभे करून शिवाजीसारख्या राजांचा उपमर्द केला. या अपमानामुळे अतिशय नाराज होऊन शिवाजीराजे तडक दरबाराबाहेर पडले असता त्यांना तत्क्षणी अटक करून नजरकैदेत ठेवण्यात आले. लवकरच त्यांची रवानगी जयसिंहाचे पुत्र मिर्झाराजे रामसिंग यांच्याकडे आग्रा येथे करण्यात आली. शिवाजीबद्दल आधीपासूनच धास्ती असल्यामुळे त्यांच्यावर कडक पहारा ठेवला होता. काही दिवस निघून गेले. सुटकेसाठी प्रयत्न फोल ठरले होते. शेवटी शिवाजीराजांनी एक योजना आखली. त्या योजनेनुसार त्यांनी आजारी पडल्याचे निमित्त केले आणि त्यांच्या प्रकृतीस्वास्थ्यासाठी विविध मंदिरांना मिठाईचे पेटारे पाठविण्यात येऊ लागले. सुरूवातीला पहारेकरी प्रत्येक पेटारा बारकाईने तपासून पहात पण काही दिवसांनी यात ढिलाई होऊ लागली. नंतर त्यांनी तपासण्याचेदेखील सोडले. या गोष्टीचा फायदा घेऊन एक दिवस शिवाजीराजे आणि संभाजी एकेका पेटार्यामध्ये बसून निसटण्यात यशस्वी झाले. कोणास संशय येऊ नये यास्तव शिवाजीराजांचा विश्वासू हिरोजी फर्जंद हा शिवरायांचे कपडे चढवून आणि त्यांची अंगठी दिसेल अशा पद्धतीने हात बाहेर काढून झोपल्याचे नाटक करीत होता. शिवराय दूरवर पोहोचल्याची खात्री आल्यावर तो देखील पहारेकर्यांना बगल देऊन निसटला. बराच वेळ आतमध्ये काही हालचाल नाही हे वाटून पहारेकरी आत गेले असता त्यांना तेथे कोणीही आढळले नाही तेव्हा त्यांना सत्य परिस्थिती समजली.
आग्रा येथून शिवाजीराजांनी वेषांतर केले आणि एका संन्याशाच्या वेषात महाराष्ट्रात प्रवेश केला. त्यातदेखील त्यांना अनेक खबरदार्या घ्याव्या लागल्या. संभाजीला त्यांनी वेगळ्या मार्गाने काही दुसर्या विश्वासू माणसांबरोबर पाठविले होते. ते स्वतः अतिशय लांबच्या आणि तिरकस, वाकड्या मार्गाने मजल-दरमजल करीत आले. उद्देश हाच होता की काही झाले तरी पुन्हा औरंगझेबाच्या हातात पडायचे नाही.यात आणखी एक गोष्ट उल्लेखनीय आहे. दिल्लीभेटीपूर्वी त्यांनी राज्यकारभारासाठी जे अष्टप्रधानमंडळ स्थापले होते, त्या मंडळाने राजांच्या अनुपस्थितीमध्ये देखील राज्याचा कारभार चोख चालविला होता. हे शिवाजीराजांचे आणि अष्टप्रधानमंडळाचे फार मोठे यश आहे.
कोंढाणा लढाई
शिवाजीराजे परतल्यानंतर त्यांनी झालेल्या अपमानाचा सूड घेण्यासाठी
पुरंदरच्या तहात दिलेले सर्व तेवीस किल्ले जिंकून घेतले. त्यांनी त्यातील
पहिल्यांदा कोंढाणा घ्यायचे ठरवले. कोंढाण्याच्या लढाईत सुभेदार तानाजी
मालुसरे यांस लढताना वीरमरण आले.
राज्याभिषेक
६ जून १६७४ रोजी जिजाऊचा शिवबा छत्रपती झाला. काशीच्या गागाभट्टांकडे या सोहळ्याचे पौराहित्य सोपविण्यात आलं होतं. ६ जून १६७४ रोजी पहाटे पाचच्या सुमारास शिवबाचा राज्यारोहण सोहळा संपन्न झाला. छत्रपतींना तोफांची सलामी देण्यात आली. सिंहासनावर आरुढ होण्यापूर्वी महाराजांनी मातोश्रींच्या चरणी वंदन करुन त्यांचा आशीर्वाद घेतला. जिजाऊंच्या डोळांचं पारणं फिटलं. आपल्या हातानं शिवरायांची दृष्ट काढत जिजाऊ म्हणाल्या, शिबवा, तू महाराष्ट्राचा राजा झालास, रयतेचा राजा झालास. शिवबांचा राज्याभिषेक 'ह्याच देही ह्याच डोळा' पहावा यासाठी जिजाऊंनी आपला जीव जणू मुठीत आवळून ठेवला होता. कारण राज्याभिषेक झाल्यावर अवघ्या दहा दिवसातच त्यांचा मृत्यू झाला.
राज्याभिषेक
६ जून १६७४ रोजी जिजाऊचा शिवबा छत्रपती झाला. काशीच्या गागाभट्टांकडे या सोहळ्याचे पौराहित्य सोपविण्यात आलं होतं. ६ जून १६७४ रोजी पहाटे पाचच्या सुमारास शिवबाचा राज्यारोहण सोहळा संपन्न झाला. छत्रपतींना तोफांची सलामी देण्यात आली. सिंहासनावर आरुढ होण्यापूर्वी महाराजांनी मातोश्रींच्या चरणी वंदन करुन त्यांचा आशीर्वाद घेतला. जिजाऊंच्या डोळांचं पारणं फिटलं. आपल्या हातानं शिवरायांची दृष्ट काढत जिजाऊ म्हणाल्या, शिबवा, तू महाराष्ट्राचा राजा झालास, रयतेचा राजा झालास. शिवबांचा राज्याभिषेक 'ह्याच देही ह्याच डोळा' पहावा यासाठी जिजाऊंनी आपला जीव जणू मुठीत आवळून ठेवला होता. कारण राज्याभिषेक झाल्यावर अवघ्या दहा दिवसातच त्यांचा मृत्यू झाला.
शिवाजी महाराजांची राजमुद्रा
६ जून इ.स. १६७४ रोजी शिवाजीराजांना रायगडावर राज्याभिषेक करण्यात आला. त्या दिवसापासून शिवाजीराजांनी शिवराज्याभिषेक शक सुरू केला आणि शिवराई हे चलन जारी केले
Chhatrapati Shivaji Bhosle
Picture
Hindvi independence began
Picture
Hindavee independence began in the problem. Even going so poor farmers, workers and the wages of gavakamagaram Someone 'bigaryam of sanghatanetunaca Maharaj and presented in a bold move on the jijausahebanni extraordinary organizational skills. People said, Oh gunadosance nature and numerous types. All of them bring a line, bold and very difficult to get the works of faith, that it was difficult to work together avalyabhopalyaci bandhanyaitakeca bag. Selfish and everything in it again when some people rushed to the criminals. Ambemohora rice stones of the plans, they almost cooked. Already have removed vecuna. Humans as well. Therefore, by nivadapakhada of all or mayalekaranni, skill Customize be shown to get jivavaraci kamansuddha? Because of this, but succeeded. So that the independence of the biggest wealth of men. It was normal. But they selected for the unusual history. The people of independence premium power Maharaj. Once barrel late Sounds shot, but the people were not doing their work nimisabharahi late to jump. Did not say excuses. Finally, the big day, a large corporation, a large national responsibility of organizations, private laboratories, secret weapons research and generate ... politics is the most important place of all the secret khalabatakhane premium, it takes the faith of men.
Maharaj has given many titles are found. The 'Vishwasrao' See this pivotal how style! Gaikwad family was given the title of Vishwasrao Maharaj jivalagala named Krushnarao. Yuvraj Sambhaji Maharaj was put in the situation at home, whose Mathura, Agra and Mathura family that they Vishwasrao 'degree had. Some of the most loyal and capable rulers and ministers they sakalarajya work magnate and visvasanidhi the titles were given. Kohinoor diamond chaplet will be many hands Maharaj padanyapeksahi neck of the Mola style presentation bhali miravatana proud big jivalaganna tried all! Savadinusara after accepting the degree, it is not by chance that this example no return! Maharajannihi career cheapness is not charity.
Maharaj kautukakarita kartabagaranna had thought of meaningful titles. Prizes, awards are given. Ancestral anyone, did not have any pace. The independence of the nation has much badhatata, that before had been aware of the full history of Maharaj. Maharaj did not at any time or money by buying and selling men in authority. An explanation aphajhalakhana Bijapur Two occasions through the efforts of many to bring the party to your royal lord duke break. But just joined one peer aphajhalakhanasa. Sweep all the rest 'Vishwasrao too. Premium was close. It Kanhoji Jedhe, jhunjararava marala, haibatarava silamakara, Dinkarrao cucumber, Vishwasrao Gaikwad, Powered Mohite, Yashwantrao Pasalkar the 'graduate' bahaddaranci tell how their names padavyannisi? Powered say, kill, sitole, Jagtap, pangere, Kankah, Sakpal, Mahale, say how much, how prabhudesapande g? Maharaj was there all the premium will. Many jivalagam even sent letters to other young mulanatavandanna aphajhalakhanane Anwar along bung royal princes, reward, showed amisa to jahagirya. But the father did not join any of them quite well. Born visvasaravaca overlook all of visvasaravam. The real difference was the father wants to say, 'Dad, you maharajancyakadeca fall. Is: mya khanakadam. Well eventually, but 'gavhanmernta' will come to you? What our work, so what! "I do not think that the unbelievers and the profligate poranam anyone down.
And even then the whole sivacaritrata Chhatrapati Shambhu biography caradona katesarate sapadatataca that you just thin. But keep in mind, that the game Pasalkar, clarifies, Yesaji, bahijir, hiryamanakannaca like hiroji.
Chandan is your history too. Is kolasahi. What ugalayacam these? Coal of sandalwood? However, that was not conservative. Abhyasapurvaka. But ugalayacam candanaca. Coal is not. If the coal industry by Sir sit sandalwood will krtaghnapanacaca. More camakatata fake jewelry. A genuine hidden padarakhali jhakunaca
Chhatrapati Shivaji Bhosle
Picture
identity
Chhatrapati Shivaji Bhosale identify and founder of Maratha Empire as a model of a comprehensive government, resigned as king are vandile Maharashtra and elsewhere. Enemies ladhyakarata Maharashtra mountain daryammadhe friendly method using the guerrilla poetry and then be happy Bijapur, Ahmednagar Nizamshahi and the fight between the mighty Mughal imperialism, and seeding of US imperialism. Happy, Nizamshahi and mughalasamrajya strong though all their trust in Maharashtra was the local princes and killedaram. They were tortured peer-victimization fort on the people. Sivajimaharajanni delivered his ill-atyacaratuna people, and the best example of a future government put rajyakartyansamora.
birth
The birthplace of Shivaji Maharaj, Shivneri
Jijabai the standard of the first wife. Sivajimaharajanca of Poti was born jijabaim February 19, 1627 (New Delhi Krishna Blocks) Shivneri fort which was 40 miles away from Pune on.
sahajiraje
Picture
sahajiraje
Sahajiraje Bhosle this feat, yuddhaprasangici intelligence, good governance, and independent judge or basic-skills bijaropanasivajirajam points in that historical personality. When in Delhi dillipati sahenasaha Shahaji and Mohammed adilasaha yadoghanni together Nizamshahi scam, at that time nijamasahaca heir son Murtaza yalahana own knees started svatantrapanerajyakarabhara scale Shahaji, and though his heart was holding the umbrella. This event ahamadanagarajilhyatila, trained happened fort pemagiri taluka. Hasvatantra judge was ever called them almost 3 years. Rajasthanacyacitodagada struggle Nagpur khilajisi battle Rana laksmanasinhanavaca fighter fell dharatirthi seven kids. The same vansatilabhairosinha aka bhosaji been great to work with. Or who have vansalapudhe 'Bhosale received this name. House of babajirajebhosale verulasthita along the same seed and MalojiRaje Bhosle was born umabai Bhosale potisahajiraje. At the time of their birth, speaking their vows matosriumabainni ahamadanagarajavalila sahasaripha Peera they kept the names of the children apalyadonhi sariphaji and Shahaji. Next sindakhedaraja yethilalakhujirava Jadhav's daughter is jijabainsi sahajiraje etc.. Sa1603 in the Union. This time it was doghehinijamasahita lakhujirava and MalojiRaje. As soon as they went along the major sahajiraje jhalakalantarane malojirajanca unfortunate death, and multiplied the power, politics, mutsaddegiri growing fame spread far and in this respect. During ahamadanagarajavalila bhatavadi Nizamshahi sampavanyasathibharatavarsatila all over the battlefield were together. Nizamshahi vacavanyasathiya joint phaujanca match sahajiraje Queen were joined Malik Ambar's (e. C. 1624). They succeeded in it. Standard fallen brothers sariphaji standard jhalayaca historic victory in battle. But Malik ambaracidarabaratila politicians treatment when they adilasahita sahajiraje. He then In 1639 Adilshah "saralaskara" degree received them jahagirihi vabangaluraci were provided to them. Sahajirajannipune County was captured nijamasahikaduna when adilasahita.
Standard bangaluracapradesa liked very much. Sahajiraje and their eldest son Sambhaji yanniapalya tangible form to the concept of self-government mind thikanitharavile. Basically it was a good administrator and a mighty combatants. He had a lot of favorable conditions for the formation of self Chhatrapati sivajimaharajanna nirmanakaruna. Chhatrapati Shivaji Maharaj as they pathavalehote run for office free jahagiri Pune velapahuna on your right. Also syamaraja ranjhekara, balakrsnapanta hanamante, Raghunath ballalaatre, Kanhoji Jedhe Naik and with many other matabbaranna jayyatatayarinisi Shivaji Shivaji maharajansobata administration sent hoterajyakarabharasathici required rajamudrahi sahajirajannica said.
Meanwhile adilasahaca main queen of Nawab mustaphakhana bajighorapade, mambaji Bhosle, Baji Pawar, Balaji haibatarava, phatahakhana, ajhamakhana yancyasahayyane standard treason by July 25, the day aleto to attend the court standard vijapuratuna bound kelesakhaladandanni bonds Karnataka jinjijavala, isa . 1648 of. These places are Delhi, Shivaji maharajannimutsaddipanane politics Mughal Sultan sahajahanala a patrapathavale. Himself wrote, he karuicchitata serve you and your father sahajiraje dillipatici. This condition should be laid for release vijapuracyakaidetuna standard. So the boat was made to release the honey emperor of Delhi, Shivaji maharajannisahajirajam of. Haprayatna prospered. The standard. May 16, CE 1649 rojisanmanapurvaka were delivered.
Standard of review ghetalaasata success shows that they look happy pride, mughalasahi vanijamasahi - made all the work sattadhisankade. Following their steps karakirdicemahattvace,
E. C. 1625 to c. C. 1628 - Adilshah
E. C. 1628 to c. C. 1629 - Nizamshahi
E. C. 1630 to c. C. 1633 - mughalasahi
Category 1633 to c. C. 1636 - Nizamshahi
Category 1636 to c. C. 1664 - Adilshah
Further, etc.. C. 1661-E. C. Maharashtra Shivaji spent some time later was hotetyanni sahajiraje between 1662 and jijabainsamaveta. Apanalavalelya independence of this plant has been tedhanya seeing huge banyan tree. Some time later, they returned again to his jahagirita. 5 Magh pure, ie January 23, etc. C. In 1664, on the forest hunting geleasatana hodegiri those who died unhappy with their feet caught in the equine one vrksaveli and down kosalaleani.
Jijabai
Picture
(In 1594- 17 June, 1674 CE) is sindakheda of lakhuji bother daughter. Jadhav devgiri Yadav was the house of the child. Category In 1605, he was married at the jijabainca standard verula (kings of care and efficient management)
14-year-old girl when he handed over the kings of Shahaji jahagira their hands in Pune. Of course, the responsibility fell and jijabaim use jahagirici imposed. Pune and other skilled adhikaryansamaveta Jijabai and Shivaji Raje was filed. Nizamshahi, adilasahi and the heroics of Pune svaryamimule solid phase was very intense. Such adverse conditions they redevelopment of the city of Pune cookies. He owns a gold anchor about nangarali, local people said Abhay. Avoided the responsibility of the kings of education. Made impression on them. Jijaunni Shivaji told things that started founded and freedom ended. Rama killed Ravana who was a mighty man, how much evil that difference deer, how the mighty Bhima, who was killed by the hand of the poor bakasuraca. Given the location of the mighty man of God in all things, the independence of the tribe condition.
Each man's life goal is mighty one, which are founded, give them the freedom, the law provided that they Shivaji. Combined with apana people, you and I - are founded, was given every sense of the story. Capability gajavinyaca Shivaji was a perception that the only way to promote self-sufficiency, they jijaum of sanskarammulecarajanna While pursuing only they Ramayana, the Mahabharata, the first dhadehi politics to sit on the side, but had no coats things.
Shivaji's mind honed spark takatanaca jijaunni they taught rajanitihi. Attitude to justice and injustice worker kathorata given venture offered to them. Arms training himself barakainam kept attention. Standard confinement and liberation, aphajhalakhanace crisis, Agra guided jijaunce Shivaji experiences from many such exemption. While Shivaraya large campaigns, the administration itself was keeping watch on jijau. Looking per se that your jahagirita. Coats sitting on his own resolve disputes (life) while bangalurata Shahaji Raje Shivaji's mother and father lived in a large apt responsibility jijabainni cleverly avoided. He lifted the entire responsibility of the post saibaim killed rajancihi.
Shivaji's mind honed spark takatanaca jijaunni they taught rajanitihi. Attitude to justice and injustice worker kathorata given venture offered to them. Arms training himself barakainam kept attention. Standard confinement and liberation, aphajhalakhanace crisis, Agra guided jijaunce Shivaji experiences from many such exemption. While Shivaraya large campaigns, the administration itself was keeping watch on jijau. Looking per se that your jahagirita. Coats sitting on his own resolve disputes (life) while bangalurata Shahaji Raje Shivaji's mother and father lived in a large apt responsibility jijabainni cleverly avoided. He lifted the entire responsibility of the post saibaim killed rajancihi. The kings of the first wife, saibaince brother drapery senior officials who were perforce batavanyata. Wanted to come back to their Hindu religion, the kings supported him. This dharmarajakaranata Jijabai cropped kings with specific. But did not sakhubainna kings daughter, he took back with him drapery nimbalakaram religion and level off bajajinna make as mandatory rule. The entire team showed their vision and tolerance.
Of all the kings of svaryam, keeping the rumors details. Their khalabatanta, taking part masalatita advice. Absence of the kings themselves Wahhabi kingdom axle. Prisoner of the State, while Shivaji Raje agrya fully charge carried nibhavuna cleverly jijabainni utaravayatahi.
Shivaji coronation of kings and the establishment of independence hindavee saw twelve days after the coronation on June 17, CE At 1674, he took his last breath, Swarajya free hindavee, at the age of 80 in his hometown at the age jijabaince Raigad pacada the foothills of the death of old age, this is a city of Samadhi queen jijabainci.
Chhatrapati Shivaji Jijabai this knowledge to realize the concept of independence hindavee that actually create in your mind, character, skill, and rajas is the queen of the organization and might offer hope sattvagunance
Shivaji Maharaj mavalamadhila pal
Picture
• Baji Pasalkar
• Kanhoji Jedhe
• clarifies Malusare
• Baji Prabhu Deshpande
• Murarbaji
• Netaji Palkar
• Powered Mohite
• hunting Narasakavi
• Bahirji Naik
• Suryarao Kakade
• Yesaji Kankah
• Shiva kasida
• soul Mansion
• Kondaji pharjanda
• Ramji pangera
• Baji Jedhe
. hiroji indalakara
Shivaji Maharaj commander-in-chief
• Netaji Palkar
• Prataprao pass
• Powered Mohite
fighting life
Picture
The first campaign - toranagada on vijaya
Category In 1647, seventeen years of Shivaji adilasaha hand toranagada and won independence muhurtamedha Delhi. Toranagada was toranaca this Swaraj. In the case of Kondhane Shivaji (Sinhagad) and Purandar Adilshah winning the forts and fortified his winning the Pune region full control milavaleya mountain toranagadasamorila murumbadevaca and Rajgad they called his name.
standard arrested
Shivaji Shivaji prevent successful svaryanni bitharuna laying arrested standard adilasahane as a game. But with nearly 5,000 troops sent to attack Shivaji on the name of the captain of the phattekhana. Shivaji enjoying the phattekhanaca defeated. Baji Pasalkar host palatya phattekhana Pursue the sasavadaparyanta been. The stakes in this battle was the sasavadajavala pasalakaranca mltyu. If the Mughal Emperor Shivaji Shahjahanpur Deccan subhedarakaravi (Prince muradabaksa) sent a letter to his younger sahajirajansakata expressed a desire to go. Its sahajahanane adilasaha the pressure and the resulting standard was released as a result. But the case of Kondhane Shivaji fort, and the standard should adilasahala Bangalore city and kandarpica castle.
adilasahisi contest
Picture
Javale Case
Iman adilasahasi perfect javalica peer Chandrarao More sahajiraje and the girl was able to be against adilasahakade aggression. To teach him a lesson Category Shivaji had captured it in 1656, Sir castle. Therefore, the development of the Konkan region independence.
Category 1659 to Shivaji around the West had won the Ghats and Konkan forty forts on the victory.
Two Case
Rahilyamule conquering castles with possession of adilasaha Category Shivaji Maharaj did Vida Suhrawardhy should be finished in 1659 adilasahane court. This is the challenge he picked up the name of the Two court. Went on a campaign of war and lavajamyasaha Two. Two came vaijavala Shivaji decided to give it asalelyapratapagadavaruna near the mouth of the current Mahabaleshwar. Tahaci started negotiation and negotiation for the final instance aphajhalakhanaca that come automatically Shivaji Maharaj. But Shivaji lawyer (pantaji Gopinath Experiences) aphajhalakhanala called to come and visit pratapagadavaraca. Gifts for men, gifts of both parties will be getting all the rules and had to be disarmed.
Two of the Shivaji dagabajapanaci idea why they kept vaghanakhe and bich'hwa company and armor as a precaution. If the bich'hwa cilakhata in dadavila vaghanakhe not see the inside diverts the paw of a hand. The faithful had aphajhalakhanasobata Syed Sardar Mahal, Shivaji maharajansobata life mistletoe was then noted that dandapattebaja. Pratapgad in a visit to the camp. Gifts of time uncapurya, strength aphajhalakhanane Shivaji Maharaj was embraced life and Shivaji jugular. At the same time aphajhalakhanane katyarica but survived the war on Shivaji Shivaji cilakhatamule. Aphajhalakhanaca treason saw Shivaji vaghanakhe to be introduced into the food. Also spread around scream aphajhalakhanaci organized. Sayyed Banda directly on dandapattyaca Shivaji blow the house itself, which prompt the read jhelala life and Shivaji life. This "life was saved as Shiva" This maxim was prevalent.
At the time of the trip already fixed isaryapramane three cannons were removed pratapagadavaruna bar, and the food in the camp of the army flew the scattered field by attacking those who wait mavalyanni jhadajhudupam nearby. Dinner before the camp was the son of the chief phajalakhana and other peer lapunachapuna Wi. The food here was feminine. They treasure to read them from the Netaji after, elephants and other heavy goods leaving Bijapur jananyasakata fled.
Shivaji respect from the public and is very important because it is the attitude of resigned their love survive behind many satakannantarahi. Aphajhalakhana after his death, and built a tomb pratapagada on his way out of the carcass of it and they made arrangements for his funeral Islamic permanent maintenance of graves.
And castles and sent to save the country after the death of Shivaji doroji kokanapattyatila captain named Two. Satara kings were forced kolhapuraparyanta own province, and won Panhala. Netajine stormed vijapuraparyanta around his army.
Siddi Jauhar attack
Picture
Two of his death, the captain gave the order to attack the angry adilasahane Siddi Jauhar it all out. Category It is understood that a number of attacks that occurred in 1660 svarajyavarila large sankatampaiki. Miraj was laid siege to the fort tyasumarasa girl. When news of the attack came on Panhalgad kings and Siddi Siddi Jauhar besieged his clues lagataca he gadalaca and the main supply cut. Accommodation survive all but a few days is seen by khalabata Shivaji saw all the signs of the siege of Siddi decided to get closer to that of the visalagada reach. Panhalagadavaruna night party girl and some secret way expertly death. This address lagataca Siddi Siddi Jauhar masauda with some military transported after.
ghodakhinditali war
Panhalgad achieved ghodakhindita them from the forces of Siddi some way off and started fighting amazed. Baji Prabhu Deshpande Shivaji faithful and mighty chieftain Shivaji's request, they should march visalagada and mandal war himself fight. Visalagada hear the cannons were reached on three aggravate get the message that the girl safely reached the fort. Baji desapandyanni Lord promised that he will not be heard until jhunjavata khindimaddhyeca Siddi Jauhar three cannons on. But they patena Shivaji 'baji of vinantivaja hattapudhe they march to and approved for visalagada. This year however he attempts to capture the blocking host bajinni Siddi, but the game selection made life bajiprabhunni host many more times. They were to be organized. Finally, the men were put in place to bring the mrtyupatha bajinna injured, but he was heard sathale bajince life. After a while the sound of cannons and the girl came three Baji Prabhu Deshpande understand the message reached the fort left life. This message has been shut Shivaji click so. Ghod fought ghodakhindita and changed the name of Shivaji pavanakhinda ghodakhindice He sacrificed their own lives. Ghod the holy sacrifice of those pavanakhinda.
Mughal Empire contest
Picture
This is a comprehensive and integral part of the sivacaritraca Mughal power struggle. Then the Mughal Empire in India was the most powerful and took over the government was very strict and during the Mughal emperor in Delhi.
sahistekhana Case
Mughal empire expanded beyond the Narmada River in the Deccan campaign sent him and put hooks into these two purposes for fans Shivaji Maharaj rajyavistarala his uncle sahistekhana. Huge entourage, the military and the company went sahistekhana phaujaphata and the way that each state, he destroyed the village where I can spend as much as they spread terror. At the end of the fort Chakan in Pune Pune pitched mahalataca red Shivaji. It took a bold decision to enter the house red settlement Shivaji food is food Suhrawardhy should be finished. Watch stone and red around the house so that the risk to enter the house and work. Based on a wedding procession through the night red mahalajavaluna Shivaji Maharaj himself a few men entered the house red. Knowing the kanakopara house soon entered the room very sahistekhana of Shivaji. Somewhere in the house was awake until sahistekhanala continues to struggle due to the food and tevadhyataca Shivaji save directly in front of the window, jumped down. The briskly Shivaji Maharaj War hukalyamule food animals on betanyaaivaji truncated its three fingers. Mughal Empire, which was the ignominy in this case more independence for the benefit. Which they did not mind the parakramamule Shivaji Maharaj Shivaji Raje Mughal asrayamule now toward their side. The results of this case, it was a great trip and a different capacity than human and therefore received the Shivaji legend attached. Shivaji Maharaj or indirect use of this often got their army. Satrusainya many times in the minor number of the spreading of Shivaji Maharaj ghusalya selection mavalyanni only hearsay testimony could not the same thing as scattered large army udavileli. Category 1663 Prize sahistekhana chapter in the life of Shivaji's been a dramatic and add the stock.
Surateci first robbery
Picture
Category 1664. This girl was so concerned about the frequent wars and the treasures of Rita. Mughals or did not have to worry about Sultans satavita other. Bearing unfair tax or tribute violently felt degrading performance Imperial collected from the public. After several days of khalabatam Shivaji finally found a solution that spoil the first surateci know the history. Today, the city of Surat in Gujarat state, then the state of the Mughals and traffic was being treated very rich cities. Surat been achieved two things lutimule the city, is one of the challenges and the state of the far treasuries of the Mughals. History in India is very bloody and destructive spoil of your enemies. They feel completely different background surateci spoil this. Shivaji commanded women, children and the elderly have been robbed this without compromising the earth.
Śivarāyān̄cyā manāta kartr̥tvācī ṭhiṇagī ṭākatānāca jijā'ūnnī tyānnā rājanītīhī śikavilī. Samāna n'yāya dēṇyācī vr̥ttī āṇi an'yāya karaṇāryālā kaṭhōrāta kaṭhōra śikṣā dēṇyācaṁ dhāḍasa dilaṁ. Śastrāstrān̄cyā praśikṣaṇāvara svata: Bārakā'īnaṁ lakṣa ṭhēvalaṁ. Śahājīrājān̄cī kaida va suṭakā, aphajhalakhānācē saṅkaṭa, āgrā yēthūna suṭakā aśā anēka prasaṅgānta śivarāyānnā jijā'ūn̄cē mārgadarśana lābhalē. Śivarāya mōṭhyā mōhimānvara asatānā, khudda jijā'ū rājyakārabhārāvara bārīka lakṣa ṭhēvata asata. Āpalyā jahāgirīta tyā jātīnē lakṣa ghālata. Sadarēvara basūna svata: Taṇṭē sōḍavata (jīvana) śahājī rājē baṅgaḷūrāta vāstavyāsa asatānnā śivājīrājān̄cyā ā'ī va vaḍilān̄cī cōkha jabābadārī jijābā'īnnī mōṭhayā kauśalyānē pēlalī. Sa'ībā'īn̄cyā paścāta sambhājī rājān̄cīhī sampūrṇa jabābadārī tyānnī ucalalī. Rājān̄cyā prathama patnī, sa'ībā'īn̄cē bhā'ū bajājī nimbāḷakara yānnā julamānē bāṭavaṇyāta ālē hōtē. Tyān̄cī hindū dharmāta parata yēṇyācī icchā hōtī, rājān̄cāhī tyālā pāṭhīmbā hōtā. Yā dharmarājakāraṇāta jijābā'ī rājān̄cyā pāṭhīśī ṭhāma ubhyā rāhilyā. Ēvaḍhaca navhē tara rājān̄cī kan'yā sakhubā'īnnā, bajājī nimbāḷakarān̄cyā mulālā dē'ūna tyānnī rāja sōyarika sādhalī āṇi bajājīnnā pūrṇapaṇē dharmāta parata ghētalē. Yā sampūrṇa prakaraṇāta tyān̄cā draṣṭēpaṇā va sahiṣṇūtā disūna yētē.
Rājān̄cyā sarva svāryāṁ cā, laḍhāyān̄cā tapaśīla tyā ṭhēvata. Tyān̄cyā khalabatānta, sallā masalatīta bhāga ghēta. Rājān̄cyā gairahajērīta svata: Rājyācī dhurā vahāvata. Śivājī rājē āgryācyā kaidēta asatānā rājyācī pūrṇata: Jabābadārī utāravayātahī jijābā'īnnī kauśalyānē nibhāvūna nēlī.
Śivājī rājān̄cā rājyābhiṣēka va hindavī svarājyācī sthāpanā pāhūna rājyābhiṣēkānantara bārā divasānnī 17 jūna, i.Sa. 1674 Lā tyānnī svatantra hindavī svarājyāta śēvaṭacā śvāsa ghētalā, āpalyā vayācyā 80 vyā varṣī jijābā'īn̄cē rāyagaḍācyā pāyathyāśī asalēlyā pācāḍa gāvī vr̥d'dhāpakāḷānē nidhana jhālē,yā gāvī rājamātā jijābā'īn̄cī samādhī āhē.
Jijābā'ī hī āpalyā manāta tayāra asalēlī hindavī svarājyācī saṅkalpanā pratyakṣāta sākāra karaṇyāsāṭhī chatrapatī śivarāyānnā jñāna, cāritrya, cāturya, saṅghaṭana va parākrama aśā rājasa va sattvaguṇān̄cē bāḷakaḍū dēṇāryā rājamātā hōya
śivājī mahārājān̄cē māvaḷāmadhīla savaṅgaḍī
Picture
• bājī pāsalakara
• kānhōjī jēdhē
• tānājī mālusarē
• bājī prabhū dēśapāṇḍē
• murārabājī
• nētājī pālakara
• hambīrarāva mōhitē
• phiraṅgōjī narasāḷā
• bahirjī nā'īka
• sūryarāva kākaḍē
• yēsājī kaṅka
• śivā kāśīda
• jīva mahālā
• kōṇḍājī pharjanda
• rāmajī pāṅgērā
• bājī jēdhē
. Hirōjī indalakara
śivājī mahārājān̄cē sarasēnāpatī
• nētājī pālakara
• pratāparāva gujara
• hambīrarāva mōhitē
laḍhā'ū āyuṣya
Picture
pahilī svārī - tōraṇagaḍāvara vijaya-
i.Sa. 1647 Madhē satarā varṣān̄cyā śivājīrājānnī ādilaśahācyā tābyātalā tōraṇagaḍa jiṅkalā āṇi svarājyācī muhūrtamēḍha rōvalī. Tōraṇagaḍa hē svarājyācē tōraṇaca ṭharalē. Tyāca sālī śivājīrājānnī kōṇḍhāṇā(sinhagaḍa), āṇi purandara hē killē ādilaśahākaḍūna jiṅkūna puṇē prāntāvara pūrṇa niyantraṇa miḷavalē.Yā śivāya tōraṇagaḍāsamōrīla murumbadēvācā ḍōṅgara jiṅkūna tyācī ḍāgaḍujī kēlī va tyācē nāva tyānnī rājagaḍa asē ṭhēvalē.
Śahājīrājānnā aṭaka
śivājīrājān̄cyā yaśasvī svāryānnī bitharūna śivājīrājānnā āḷā ghālaṇyācī ēka yuktī mhaṇūna ādilaśahānē śahājīrājānnā aṭaka kēlī. Śivāya sumārē 5000 phauja ghē'ūna phattēkhāna nāvācyā saradārālā śivājīrājānvara hallā karaṇyāsa pāṭhavalē. Śivājīrājānnī purandarāvara phattēkhānācā parābhava kēlā. Bājī pāsalakara sain'yāsakaṭa paḷatyā phattēkhānācyā pāṭhalāgāvara sāsavaḍaparẏanta gēlē. Sāsavaḍajavaḷa jhālēlyā laḍhā'īta bājī pāsalakarān̄cā ml̥tyū jhālā. Śivājīrājānnī mughala bādaśāha śāhajahāna yāsa tyācyā dakhkhanacyā subhēdārākaravī (śahajādā murādabakṣa) patra pāṭhavūna śahājīrājānsakaṭa tyācyā cākarīta jāyacī icchā prakaṭa kēlī. Tyācā pariṇāma mhaṇūna śāhajahānānē ādilaśahāvara dabāva āṇalā āṇi pariṇāmī śahājīrājān̄cī suṭakā jhālī. Parantu tyāsāṭhī śivājīrājānnā kōṇḍhāṇā killā, āṇi śahājīrājānnā baṅgaḷūra śahara āṇi kandarpīcā killā ādilaśahālā dyāvā lāgalā.
Ādilaśāhīśī saṅgharṣa
Picture
jāvaḷī prakaraṇa
ādilaśahāśī imāna rākhaṇārā jāvaḷīcā saradāra candrarāva mōrē śahājīrājē āṇi śivājīrājē yān̄cyāvirūd'dha ādilaśahākaḍē kurāpatī kāḍhata asē. Tyālā dhaḍā śikaviṇyāsāṭhī i.Sa. 1656 Sālī śivājīnē rāyarīcā killā sara kēlā. Tyāmuḷē kōkaṇa bhāgāta svarājyācā vistāra jhālā.
I.Sa. 1659 Paryanta śivājīrājānnī javaḷapāsacyā paścima ghāṭātīla āṇi kōkaṇātīla cāḷīsa killyānvara vijaya miḷavilā hōtā.
Aphajhalakhāna prakaraṇa
ādilaśahācyā tābyāta asaṇārē killē jiṅkata rāhilyāmuḷē i.Sa. 1659 Sālī ādilaśahānē darabārāta śivājī mahārājānnā sampaviṇyācā viḍā ṭhēvalā. Hā viḍā darabārī asalēlyā aphajhalakhāna nāvācyā saradārānē ucalalā. Mōṭhyā sain'yāsaha āṇi lavājamyāsaha aphajhalakhāna mōhimēvara nighālā. Aphajhalakhāna vā'ījavaḷa ālā tēvhā śivājīrājānnī sadhyācyā mahābaḷēśvara javaḷa asalēlyāpratāpagaḍāvarūna tyāsa tōṇḍa dēṇyācē ṭharavalē. Tahācī bōlaṇī surū jhālī āṇi antima bōlaṇīsāṭhī śivājī mahārājānnī svataḥ yāvē asā aphajhalakhānacā āgraha hōtā. Paṇa śivājīrājān̄cyā vakilānnī (pantājī gōpīnātha bōkīla) aphajhalakhānālā gaḷa ghālūna pratāpagaḍāvaraca bhēṭa ghēṇyāsa bōlāvalē. Bhēṭīcyā niyamānnusāra dōnhī pakṣāṅkaḍīla mōjakīca māṇasē bhēṭīsāṭhī yētīla āṇi daramyāna sarvānnī niśastra rāhaṇyācē ṭharalē.
Śivājīrājānnā aphajhalakhānacyā dagābājapaṇācī kalpanā asalyāmuḷē tyānnī sāvadhānī mhaṇūna cilakhata caḍhavilē āṇi sōbata bicavā tasēca vāghanakhē ṭhēvalī. Bicavā cilakhatāmadhyē daḍavilā hōtā tara vāghanakhē hātācyā pan̄jācyā ātamadhyē vaḷavilēlī asalyāmuḷē disaṇārī navhatī. Śivājī mahārājānsōbata jivā mahālā hā viśvāsū saradāra hōtā tara aphajhalakhānasōbata sayyada baṇḍā hā tatkālīna prakhyāta asā dāṇḍapaṭṭēbāja hōtā. Pratāpagaḍāvarīla ēkā chāvaṇīmadhyē bhēṭa ṭharalī. Bhēṭīcyā vēḷī un̄capuryā, baladaṇḍa aphajhalākhānanē śivājī mahārājānnā miṭhī māralī āṇi śivājīrājān̄cē prāṇa kaṇṭhāśī ālē. Tyāca vēḷī aphajhalakhānanē kaṭyārīcā vāra śivājī mahārājānvara kēlā parantu cilakhatāmuḷē śivājīrājē bacāvalē. Aphajhalakhānācā dagā pāhūna śivājīrājānnī vāghanakhē khānācyā pōṭāta ghusavalī. Tyācabarōbara aphajhalakhānācī prāṇāntika ārōḷī cahūkaḍē pasaralī. Sayyada baṇḍānē tatkṣaṇī śivājīvara dāṇḍapaṭṭyācā jōradāra vāra kēlā jō tatpara jivā mahālānē svataḥvara jhēlalā āṇi śivājīrājān̄cē prāṇa vācalē. Yāmuḷēca"hōtā jivā mhaṇūna vācalā śivā" hī mhaṇa pracalita jhālī.
Ādhīca ṭharalēlyā iśāryāpramāṇē bhēṭīcyā vēḷī tīna tōphān̄cē bāra pratāpagaḍāvarūna kāḍhaṇyāta ālē, āṇi khānācyā chāvaṇīcyā javaḷapāsacyā jhāḍājhuḍupāmmadhyē daḍūna basalēlyā māvaḷyānnī hallā karūna khānācyā sain'yācī dāṇādāṇa uḍavilī. Khānācā mulagā phājalakhāna āṇi itara kāhī saradāra lapūnachapūna vā'īcyā mukhya chāvaṇīparyanta ālē. Ithē khānācā janānā hōtā. Tē pāṭhalāgāvara asalēlyā nētājīcyā sain'yāpāsūna vācaṇyāsāṭhī khajinā, hattī va itara jaḍa sāmāna ṭākūna vijāpūralā janān'yāsakaṭa paḷālē.
Śivājīrājānnā janatēta miḷālēlā ādara āṇi prēma anēka śatakānnantarahī ṭikūna āhē tyāmāgacē tyān̄cī sahiṣṇū vr̥ttī hē phāra mahattvācē kāraṇa āhē. Aphajhalakhānācyā mr̥tyūnantara tyānnī tyācyā śavācē antyasanskāra islāmī pad'dhatīnē karuna tyācī ēka kabara pratāpagaḍāvara bāndhalī āṇi tyā kabarīcyā kāyama dēkhabhālīcī vyavasthā kēlī.
Aphajhalakhānacyā mr̥tyūnantara śivājīrājānnī dōrōjī nāvācyā saradārālā kōkaṇapaṭṭyātīla āṇakhī killē āṇi pradēśa jiṅkaṇyāsa pāṭhavalē. Svataḥ rājē sātārā prāntāta ghusūna kōl'hāpūrāparyanta gēlē va tyānnī panhāḷā jiṅkūna ghētalā. Nētājīnē tyācyā sain'yāsaha javaḷapāsa vijāpurāparyanta dhaḍaka māralī.
Siddī jauharacē ākramaṇa
Picture
aphajhalakhānacyā mr̥tyūmuḷē ciḍalēlyā ādilaśahānē tyācā sēnāpatī siddī jauhara yāsa sarva śaktīniśī hallā karaṇyācā ādēśa dilā. I.Sa. 1660 Sālī jhālēlē hē ākramaṇa svarājyāvarīla anēka mōṭhyā saṅkaṭāmpaikī ēka samajalē jātē. Tyāsumārāsa śivājīrājē mirajēcyā killyālā vēḍhā ghālūna hōtē. Siddīcyā ākramaṇācī bātamī yētāca rājē panhāḷagaḍāvara gēlē āṇi siddī jauharalā tyācā sugāvā lāgatāca tyānē gaḍālāca vēḍhā ghātalā āṇi gaḍācī rasada tōḍalī. Kāhī divasa gaḍāvarīla sarvānnī taga dharalī paṇa siddīcā vēḍhā uṭhaṇyācē kāhī lakṣaṇa disēnā tēvhā sarvānśī khalabata karūna śivājīrājānnī javaḷacyā viśālagaḍāvara pōhōcāvē asā nirṇaya ghētalā. Panhāḷagaḍāvarūna ēkē rātrī śivājīrājē āṇi kāhī maṇḍaḷī gupta rastyānē śitāphīnē nisaṭalē. Hyācā pattā lāgatāca siddī jauharanē siddī masa'ūdacyā barōbara kāhī sain'ya pāṭhalāgāvara ravānā kēlē.
Ghōḍakhiṇḍītalī laḍhā'ī
panhāḷagaḍāpāsūna kāhī antarāvara vāṭēta siddīcyā sain'yānē tyānnā ghōḍakhiṇḍīta gāṭhalē āṇi hātaghā'īcī laḍhā'ī surū jhālī. Tēvhā śivājīrājān̄cē viśvāsū parākramī saradāra bājī prabhū dēśapāṇḍē yānnī śivājīrājānnā vinantī kēlī kī tyānnī viśālagaḍāsāṭhī puḍhē kūca karāvī āṇi khiṇḍītīla laḍhā'ī svata: Laḍhatīla. Viśālagaḍāvara pōhōcatāca tōphān̄cyā tīna ḍāgaṇyā aikū ālyā mhaṇajē śivājīrājē sukharūpa gaḍāvara pōhacalē asā sandēśa miḷēla. Bājī prabhū dēśapāṇḍyānnī vacana dilē kī jō paryanta tōphān̄cē tīna āvāja aikū yēṇāra nāhīta tō paryanta siddī jauharalā khiṇḍīmad'dhyēca jhun̄javata ṭhēvatīla. Śivājīrājānnā tē paṭēnā paṇa'bājī'cyā vinantīvajā haṭṭāpuḍhē tyānnī yāsa mān'yatā dilī āṇi viśālagaḍāsāṭhī kūca kēlē. Bājīnnī siddīcyā sain'yālā rōkhūna dharaṇyāsāṭhī prayatnān̄cī śartha kēlī, paṇa saṅkhyēnē kitītarī paṭīnē adhika sain'yāpuḍhē bājīprabhūnnī prāṇān̄cī bājī lāvalī. Tē svataḥ prāṇāntika rītīnē ghāyāḷa jhālē hōtē. Śēvaṭī sainikānnī mr̥tyupathāvara asalēlyā ghāyāḷa bājīnnā ēkē ṭhikāṇī āṇūna basavilē, paṇa bājīn̄cē prāṇa kānāśī sāṭhalē hōtē. Thōḍyā vēḷānē tōphān̄cē tīna āvāja aikū ālē āṇi śivājīrājē gaḍāvara pōhōcalyācā tō sandēśa samajalyāvaraca bājī prabhū dēśapāṇḍē yānnī prāṇa sōḍalē. Śivājīrājānnā hī bātamī phāra caṭakā lāvūna gēlī. Bājīprabhū hē jyā ghōḍakhiṇḍīta laḍhalē āṇi svataḥcyā prāṇān̄cē balidāna dilē tyā ghōḍakhiṇḍīcē nāva śivarāyānnī pāvanakhiṇḍa asē badalalē. Bājīprabhūcyā balidānānē pāvana jhālēlī tī pāvanakhiṇḍa.
Mughala sāmrājyāśī saṅgharṣa
Picture
mughala sattēśī saṅgharṣa hā śivacaritrācā vyāpaka āṇi avibhājya bhāga āhē. Tatkālīna mughala sāmrājya hē bhāratātīla sarvāta balāḍhya hōtē āṇi auraṅgajhēba hā atiśaya kaṭhōra āṇi kaḍavā mughala bādaśahā dillī yēthē śāsana karīta hōtā.
Śāhistēkhāna prakaraṇa
mughala sāmrājyācā narmadā nadī palīkaḍē vistāra tasēca śivājī mahārājān̄cyā rājyavistārālā vēsaṇa ghālaṇē yā dōna hētūnsāṭhī auraṅgajhēbānē tyācā māmā śāhistēkhāna yālā dakhkhanacyā mōhimēvara pāṭhavilē. Pracaṇḍa mōṭhā lavājamā, sain'ya āṇi phaujaphāṭā sōbata ghē'ūna śāhistēkhāna nighālā āṇi vāṭēta asaṇāryā pratyēka rājyāta, gāvāta tyānē dahaśata pasaravīta jamēla tēvaḍhā jamēla tēthē vidhvansa kēlā. Śēvaṭī puṇyājavaḷīla cākaṇacā killā jiṅkūna puṇyātīla śivājīrājān̄cyā lāla mahālātaca taḷa ṭhōkalā. Śivājīrājānnī khānācā bandōbasta karaṇyāsāṭhī ēka dhāḍasī nirṇaya ghētalā tō mhaṇajē lāla mahālāta śirūna khānālā sampaviṇyācā. Lāla mahālāta āṇi avatībhōvatī khaḍā pahārā asē āṇi mahālāta śiraṇē atiśaya jōkhamīcē kāma hōtē. Ēkē rātrī lāla mahālājavaḷūna jāṇāryā ēkā lagnācyā miravaṇukīcā ādhāra ghē'ūna kāhī mōjakyā māṇasānsaha svataḥ śivājī mahārāja lāla mahālāta śiralē. Mahālācā kānākōparā māhīta asalyāmuḷē lavakaraca pratyakṣa śāhistēkhānacyā khōlīta śivājī mahārājānnī pravēśa kēlā. Tōparyanta mahālāta kōṭhētarī jhaṭāpaṭa surū jhālyāmuḷē śāhistēkhānalā jāga ālī āṇi tēvaḍhyātaca śivājīrājānnā samōra pāhūna khānānē jīva vācaviṇyāsāṭhī saraḷa khiḍakītūna khālī uḍī ghētalī. Śivājī mahārājānnī capaḷā'īnē kēlēlā vāra hukalyāmuḷē khānācyā prāṇāvara bētaṇyā'aivajī tyācī tīna bōṭē kāpalī gēlī. Yā prakaraṇāmuḷē mughala sāmrājyācī jī nācakkī jhālī tī svarājyāsāṭhī adhikaca phāyadyācī ṭharalī. Jē rājē mughala āśrayāmuḷē śivājī mahārājānnā jumānata nasata tē ātā śivājīrājān̄cyā parākramāmuḷē tyān̄cyā bājūnē jhukalē. Āṇakhī ēka vēgaḷā pariṇāma yā prakaraṇāmuḷē jhālā tō mhaṇajē śivājīrājānnā miḷālēlā mānavī kṣamatēpēkṣā mōṭhā darjā āṇi tyāmuḷē jōḍalēlyā dantakathā. Anēkadā yā gōṣṭīcā apratyakṣa phāyadā śivājī mahārāja kinvā tyān̄cyā sain'yālā miḷālā. Śatrusain'yāmadhyē śivājī mahārāja ghusalyācyā kēvaḷa aphavā pasaravūna saṅkhyēnē kirakōḷa asalēlyā māvaḷyānnī saṅkhyēnē anēka paṭīnnī mōṭhyā sain'yācī uḍavilēlī dāṇādāṇa hī yāca gōṣṭīcī sākṣa dē'ū śakatē. I.Sa. 1663 Sālacē śāhistēkhāna prakaraṇa śivājīrājān̄cyā jīvanāta āṇakhī ēkā nāṭyamaya prasaṅgācī bhara ghālūna gēlē.
Suratēcī pahilī lūṭa
Picture
i.Sa. 1664. Satatacī yud'dhē āṇi tyāmuḷē ritā hōta asalēlā khajinā yāmuḷē śivājīrājē cintita hōtē. Mughalānnā kinvā itara sulatānānnā hī cintā phāra satāvīta nasē. An'yāyya kara lādūna kinvā baḷajabarīnē khaṇḍaṇī janatēkaḍūna vasūla karaṇyāta bādaśāhī kārabhārāsa kamīpaṇā vāṭata navhatā. Anēka divasān̄cyā khalabatānnantara śivājīrājānnī śēvaṭī ēka upāya śōdhūna kāḍhalā tō mhaṇajē itihāsālā māhīta asalēlī suratēcī pahilī lūṭa. Ājacyā gujarāta rājyātīla surata śahara hē tatkālīna mughala rājyāta hōtē āṇi vyāpārāmuḷē atiśaya śrīmanta śaharāmmadhyē gaṇalē jāta hōtē. Surata śaharācyā luṭīmuḷē dōna gōṣṭī sādhya karatā ālyā, ēka mhaṇajē mughala sattēlā āvhāna āṇi rājyācyā khajin'yāta bhara. Luṭīcā itihāsa bhāratāmadhyē atiśaya raktaran̄jita āṇi vināśaka āhē. Tyā pārśvabhūmīvara suratēcī lūṭa hī pūrṇapaṇē vēgaḷī jāṇavatē. Śivājīrājān̄cyā ājñēnusāra striyā, mulē āṇi vr̥d'dha yān̄cyā kēsālāhī dhakkā na lāvatā hī lūṭa kēlī gēlī. Maśidī, carca yāsārakhyā dēvasthānānnāhī luṭītūna sanrakṣaṇa dilē gēlē.
Mirjhārājē jayasinha prakaraṇa
i.Sa. 1665. Auraṅgajhēbānē tyān̄cē parākramī sēnāpatī mirjhārājē jayasinha yālā pracaṇḍa sain'yāsaha pāṭhavilē. Śivājīrājān̄cā pratikāra thiṭā paḍalā āṇi nirṇāyaka laḍhā'īnantara purandaracā taha jhālā āṇi śivājīrājānnā tahācyā aṭīnnusāra 23 killē dyāvē lāgalē. Tyābarōbaraca svata: Āgrā (tatkālīna mughala rājadhānī) yēthē putra sambhājī yāsaha auraṅgajhēbāsamōra hajara hōṇyācē kabūla karāvē lāgalē.
Āgryāhūna suṭakā
i.Sa. 1666 Sālī auraṅgajhēbānē śivājīrājānnā dillī yēthē bhēṭīsāṭhī āṇi vijāpūravara tyānnī kēlēlyā ākramaṇāvara carcā karaṇyāsa bōlāvilē. Tyānusāra śivājīrājē dillīlā pōhōcalē. Tyān̄cyāsōbata sahā varṣān̄cā sambhājī dēkhīla hōtā. Parantu darabārāta tyānnā kaniṣṭha saradārān̄cyā samavēta ubhē karūna śivājīsārakhyā rājān̄cā upamarda kēlā. Yā apamānāmuḷē atiśaya nārāja hō'ūna śivājīrājē taḍaka darabārābāhēra paḍalē asatā tyānnā tatkṣaṇī aṭaka karūna najarakaidēta ṭhēvaṇyāta ālē. Lavakaraca tyān̄cī ravānagī jayasinhācē putra mirjhārājē rāmasiṅga yān̄cyākaḍē āgrā yēthē karaṇyāta ālī. Śivājībaddala ādhīpāsūnaca dhāstī asalyāmuḷē tyān̄cyāvara kaḍaka pahārā ṭhēvalā hōtā. Kāhī divasa nighūna gēlē. Suṭakēsāṭhī prayatna phōla ṭharalē hōtē. Śēvaṭī śivājīrājānnī ēka yōjanā ākhalī. Tyā yōjanēnusāra tyānnī ājārī paḍalyācē nimitta kēlē āṇi tyān̄cyā prakr̥tīsvāsthyāsāṭhī vividha mandirānnā miṭhā'īcē pēṭārē pāṭhaviṇyāta yē'ū lāgalē. Surūvātīlā pahārēkarī pratyēka pēṭārā bārakā'īnē tapāsūna pahāta paṇa kāhī divasānnī yāta ḍhilā'ī hō'ū lāgalī. Nantara tyānnī tapāsaṇyācēdēkhīla sōḍalē. Yā gōṣṭīcā phāyadā ghē'ūna ēka divasa śivājīrājē āṇi sambhājī ēkēkā pēṭāryāmadhyē basūna nisaṭaṇyāta yaśasvī jhālē. Kōṇāsa sanśaya yē'ū nayē yāstava śivājīrājān̄cā viśvāsū hirōjī pharjanda hā śivarāyān̄cē kapaḍē caḍhavūna āṇi tyān̄cī aṅgaṭhī disēla aśā pad'dhatīnē hāta bāhēra kāḍhūna jhōpalyācē nāṭaka karīta hōtā. Śivarāya dūravara pōhōcalyācī khātrī ālyāvara tō dēkhīla pahārēkaryānnā bagala dē'ūna nisaṭalā. Barāca vēḷa ātamadhyē kāhī hālacāla nāhī hē vāṭūna pahārēkarī āta gēlē asatā tyānnā tēthē kōṇīhī āḍhaḷalē nāhī tēvhā tyānnā satya paristhitī samajalī.
Āgrā yēthūna śivājīrājānnī vēṣāntara kēlē āṇi ēkā sann'yāśācyā vēṣāta mahārāṣṭrāta pravēśa kēlā. Tyātadēkhīla tyānnā anēka khabaradāryā ghyāvyā lāgalyā. Sambhājīlā tyānnī vēgaḷyā mārgānē kāhī dusaryā viśvāsū māṇasāmbarōbara pāṭhavilē hōtē. Tē svataḥ atiśaya lāmbacyā āṇi tirakasa, vākaḍyā mārgānē majala-daramajala karīta ālē. Uddēśa hāca hōtā kī kāhī jhālē tarī punhā auraṅgajhēbācyā hātāta paḍāyacē nāhī.Yāta āṇakhī ēka gōṣṭa ullēkhanīya āhē. Dillībhēṭīpūrvī tyānnī rājyakārabhārāsāṭhī jē aṣṭapradhānamaṇḍaḷa sthāpalē hōtē, tyā maṇḍaḷānē rājān̄cyā anupasthitīmadhyē dēkhīla rājyācā kārabhāra cōkha cālavilā hōtā. Hē śivājīrājān̄cē āṇi aṣṭapradhānamaṇḍaḷācē phāra mōṭhē yaśa āhē.
Kōṇḍhāṇā laḍhā'ī
Picture
śivājīrājē paratalyānantara tyānnī jhālēlyā apamānācā sūḍa ghēṇyāsāṭhī purandaracyā tahāta dilēlē sarva tēvīsa killē jiṅkūna ghētalē. Tyānnī tyātīla pahilyāndā kōṇḍhāṇā ghyāyacē ṭharavalē. Kōṇḍhāṇyācyā laḍhā'īta subhēdāra tānājī mālusarē yānsa laḍhatānā vīramaraṇa ālē.
Rājyābhiṣēka
6 jūna 1674 rōjī jijā'ūcā śivabā chatrapatī jhālā. Kāśīcyā gāgābhaṭṭāṅkaḍē yā sōhaḷyācē paurāhitya sōpaviṇyāta ālaṁ hōtaṁ. 6 Jūna 1674 rōjī pahāṭē pācacyā sumārāsa śivabācā rājyārōhaṇa sōhaḷā sampanna jhālā. Chatrapatīnnā tōphān̄cī salāmī dēṇyāta ālī. Sinhāsanāvara āruḍha hōṇyāpūrvī mahārājānnī mātōśrīn̄cyā caraṇī vandana karuna tyān̄cā āśīrvāda ghētalā. Jijā'ūn̄cyā ḍōḷān̄caṁ pāraṇaṁ phiṭalaṁ. Āpalyā hātānaṁ śivarāyān̄cī dr̥ṣṭa kāḍhata jijā'ū mhaṇālyā, śibavā, tū mahārāṣṭrācā rājā jhālāsa, rayatēcā rājā jhālāsa. Śivabān̄cā rājyābhiṣēka'hyāca dēhī hyāca ḍōḷā' pahāvā yāsāṭhī jijā'ūnnī āpalā jīva jaṇū muṭhīta āvaḷūna ṭhēvalā hōtā. Kāraṇa rājyābhiṣēka jhālyāvara avaghyā dahā divasātaca tyān̄cā mr̥tyū jhālā.
Śivājī mahārājān̄cī rājamudrā
Picture
6 jūna i.Sa. 1674 Rōjī śivājīrājānnā rāyagaḍāvara rājyābhiṣēka karaṇyāta ālā. Tyā divasāpāsūna śivājīrājānnī śivarājyābhiṣēka śaka surū kēlā āṇi śivarā'ī hē calana jārī kēlē
chhatrapati shivaji maharaj shivaji maharaj photos chhatrapati shivaji maharaj photo chhatrapati shivaji maharaj wallpaper chhatrapati shivaji maharaj vastu sangrahalaya chatrapati shivaji maharaj prince of wales museum shivaji maharaj photo shivaji maharaj images shivaji maharaj wallpaper chhatrapati mumbai chhatrapati shivaji chhatrapati shivaji maharaj images shivaji photos shivaji maharaj video www.shivaji maharaj www.shivaji maharaj photo sambhaji raje photo museum in mumbai maha raj chhatrapati shivaji maharaj museum history of chhatrapati shivaji maharaj chhatrapati shivaji maharaj songs chhatrapati shivaji maharaj movie chhatrapati shivaji maharaj ringtone chhatrapati shivaji maharaj serial biography of chhatrapati shivaji maharaj shri chhatrapati shivaji maharaj chhatrapati shivaji maharaj jayanti chhatrapati shivaji maharaj photo gallery chhatrapati shivaji maharaj forts essay on chhatrapati shivaji maharaj death of chhatrapati shivaji maharaj story of chhatrapati shivaji maharaj speech on chhatrapati shivaji maharaj chhatrapati shivaji maharaj wikipedia information about chhatrapati shivaji maharaj chhatrapati shivaji maharaj height chhatrapati shivaji maharaj caste shiv chhatrapati shivaji maharaj autobiography of chhatrapati shivaji maharaj chhatrapati shivaji maharaj in marathi chhatrapati shivaji maharaj wiki descendants of chhatrapati shivaji maharaj chhatrapati shivaji maharaj youtube chhatrapati shivaji maharaj vanshavali chhatrapati shivaji maharaj song chhatrapati shivaji maharaj history chhatrapati shivaji maharaj photos chhatrapati shivaji maharaj pics chhatrapati shivaji maharaj history in marathi language chhatrapati shivaji maharaj painting chhatrapati shivaji maharaj video chhatrapati shivaji maharaj speech images of chhatrapati shivaji maharaj chhatrapati shivaji maharaj museum mumbai chhatrapati shivaji maharaj history in marathi chhatrapati shivaji maharaj photos maharashtra chhatrapati shivaji maharaj vastu sangrahalaya mumbai chhatrapati shivaji maharaj vastu sangrahalaya museum chhatrapati shivaji maharaj family tree shiv chhatrapati shivaji maharaj images chatra shivaji maharaj shivaji maharaj shivaji maharaj chhatrapati shivaji maharaj wallpapers chhatrapati shivaji maharaj sms chhatrapati shivaji maharaj image the shivaji maharaj chhatrapati shivaji maharaj birth date about shivaji maharaj about chhatrapati shivaji photos shivaji maharaj chhatrapati shivaji maharaj powada portrait of shivaji maharaj chhatrapati shivaji photos photos of shivaji maharaj who was shivaji maharaj chhatrapati shivaji raje wallpaper shivaji maharaj i shivaji maharaj museum who is shivaji maharaj chhatrapati shivaji videos all about shivaji maharaj chhatrapati shivaji video chhatrapati shivaji vastu sangrahalaya all shivaji maharaj photo shivaji maharaj portrait chhatrapati shivaji museum who was chhatrapati shivaji shivaji maharaj vastu sangrahalaya shree shivaji maharaj shivaji maharaj museum in mumbai chhatrapati shivaji mumbai shivaji maharaj issue video shivaji maharaj who is chhatrapati shivaji chhatrapati shivaji vastu sangrahalaya mumbai shivaji maharaj all photos shivaji maharaj photos.in speech about shivaji maharaj shiv chatrapati shivaji maharaj video of shivaji maharaj shri shivaji maharaj photo raja shivaji maharaj photo chhatrapati shivaji wiki chhatrapati shivaji museum mumbai speech of shivaji maharaj speech on shivaji maharaj shivaji maharaj speech shivaji maharaj hd photo collection raja chatrapati shivaji maharaj shivaji maharaj photos.com wallpapers shivaji maharaj photo chhatrapati maharaj chatrapati shivaji maharaja chatrapati sivaji maharaj maharaj shivaji shivaji chhatrapati kshatrapati shivaji shivaji shivaji shivaji maharaj.in the shivaji shivaji m shivaji vastu sangrahalaya www sivaji maharaj photo com about shivaji shivaji mumbai shivaji portrait shivaji raje photo collection mumbai chhatrapati sivaji mharaj.com sambhaji raje hd photo photos shivaji sivaji maharaj photo.com shivaji speech shivaji museum speech on shivaji photos of shivaji shivaji mharaj photo.com shivaji raje photo.com www shivaji raje wallpaper com vastu sangrahalaya www.shivaji maharaj wallpapers.com maharaj photos vastu sangrahalaya mumbai shivaji india shivagi maharaj.com shivaje maharaj.com shivaji maharaja.com shiwaji maharaj.com shivaji mharaj.com shivaji mahraj.com www.sivaji maharaj www.shivaje maharaj.com www.shivaji maharaj history.com photos of sambhaji maharaj www.shivaji maharaj.in sambhaji maharaj video sambhaji maharaj wikipedia shivaji museum mumbai shivaji sambhaji shiv chhatrapati sambhaji maharaj speech speech on sambhaji maharaj shivaji foundation vastu mumbai
No comments:
Post a Comment